Przypomnijmy. SARS-CoV-2 to nazwa nowego koronawirusa zidentyfikowanego w styczniu 2020 r. w chińskim mieście Wuhan. Wirus wywołuje chorobę o nazwie COVID-19 (corona virus disease 2019). Wiadomo, że możliwe jest przeniesienie zakażenia z człowieka na człowieka, szczególnie przy bliskich kontaktach. Aby ograniczyć transmisję wirusa wyzwalającego chorobę COVID-19, zaleca się m.in. skuteczną dezynfekcję rąk i powierzchni kontaktowych oraz zachowanie dystansu 1-2 m. SARS-CoV-2 jest wirusem osłonkowym, który daje się łatwo dezaktywować za pomocą odpowiednich środków. Zastosowanie znajdują tu środki dezynfekujące o właściwościach wirusobójczych.
Poszukiwanie bezpiecznych rozwiązań
Octenisept to lek znany od ponad 30. lat, który oprócz zastosowania na rany jest także stosowany do antyseptyki jamy ustnej i otaczających ją tkanek. Skuteczność leku Octenisept przeciwko bakteriom, grzybom i wirusom otoczkowym jest znana od dawna i dobrze udokumentowana. Wiadomo, że wirus SARS-CoV-2 szerzy się głównie drogą kropelkową i aerozolową. W wielu doniesieniach naukowych wykazano, że w pierwszym tygodniu występowania objawów zakażenia wydalanie wirusa jest bardzo wysokie. Dlatego też niemiecka grupa badaczy rozpoczęła poszukiwania rozwiązań, które prowadziłyby do zmniejszenia miana wirusa w jamie ustnej i śluzówce nosa. Co za tym idzie do ograniczenia namnażania w organizmie osoby zakażonej, a także zmniejszenia jego rozprzestrzeniania się. Zmniejszenie miana wirusa na błonach śluzowych prowadzi do ograniczenia ryzyka przenoszenia wirusa przez osoby bezobjawowe na innych ludzi, w tym na personel medyczny pracujący w takich specjalnościach jak np. laryngologia czy stomatologia.
Dwa etapy badania
W badaniu przeanalizowano działanie trzech roztworów do płukania jamy ustnej, które zawierały 0,1% chlorheksadyny, 0,2% chlorheksadyny oraz preparat zawierający 0,1% oktenidyny połączonej z 2% fenoksyetanolem. Pierwszy etap badań skuteczności przeciwwirusowej na SARS-CoV-2 przeprowadzono zgodnie z normą EN 14476 w celu uzyskania redukcji wirusa na poziomie minimum 4 log10.
Badanie przeprowadzono w warunkach obciążenia organicznego (0,3% BSA) przy stężeniach 20% i 80% w czasie od 15 sekund do 10 minut. Miano wirusa oznaczano poprzez reinfekcję i miareczkowanie komórek Vero E6. Octenisept wykazał skuteczność już po 15 sekundach i unicestwił ponad 99,99% ( >4,38 log 10) cząstek wirusa SARS-CoV-2. Takie rezultaty wykazano dla obydwu użytych stężeń. Badane produkty z chlorheksydyną obniżały miano wirusa dopiero po 5-10 min i tylko o jeden poziom log. Podczas badania monitorowano także działanie cytotoksyczne z zastosowaniem niezainfekowanych komórek. Nie zaobserwowano żadnych działań cytotoksycznych.
Obecnie trwa druga faza badania klinicznego z udziałem osób z potwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2 w celu jednoznacznego potwierdzenia zmniejszenia miana wirusa. Obniżenie miana wirusa ma na celu ograniczenie wnikania wirusa drogą nosową i zahamowanie objawów neurologicznych (utrata węchu i smaku) oraz zmniejszenie wnikania drogą oddechową, czyli osłabienie objawów takich jak kaszel i zapalenie płuc. W sumie chodzi o łagodniejszy przebieg COVID-19.
Towarzystwa naukowe polecają
W dobie światowej pandemii personel medyczny jest szczególnie narażony na infekcję SARS-CoV-2. Dlatego liczne towarzystwa naukowe w tym Niemieckie Towarzystwo Laryngologiczne wydało w komunikacie prasowym ostrzeżenie, że laryngolodzy są szczególnie zagrożeni w związku z SARS-CoV-2. Niemiecki Zespół ds. Higieny Stomatologicznej wydał w kwietniu 2020 r. zalecenie „SARS-CoV-2. Zarządzanie ryzykiem Covid-19 w gabinetach stomatologicznych”, w celu poinformowania personelu dentystycznego o odpowiednich środkach ochrony. W dokumencie tym, przeciwdrobnoustrojowe płyny do płukania jamy ustnej uważa się za odpowiedni środek higieniczny do stosowania w ramach przeprowadzania rutynowych czynności leczniczych, także dla pacjentów bez podejrzenia COVID-19 lub pozytywnego wyniku testu. Przed leczeniem pacjenta z pozytywnym wynikiem testu na COVID-19, w celu wstępnego przygotowania jamy ustnej należy zastosować antywirusowy płyn do płukania, przykładowo na bazie oktenidyny.
Zdaniem ekspertów
- Bardzo wiele osób przechodzi zakażenie koronawirusem bezobjawowo – mówi dr n. o zdrowiu Aleksandra Mączyńska, wiceprezes Stowarzyszenia Epidemiologii Szpitalnej, która od 2005 roku pracuje w szpitalu Uniwersyteckim w Galway w Irlandii, obecnie na stanowisku dyrektora pielęgniarstwa ds. profilaktyki i kontroli zakażeń szpitalnych. – Coraz częściej pojawiają się badania wskazujące na znaczenie gardła i gruczołów ślinowych jako miejsca replikacji i przenoszenia wirusa we wczesnym stadium choroby COVID-19, dlatego uważam, że oktenidyna (Octenisept) może mieć duże znaczenie w profilaktyce transmisji zakażeń. Możemy pozamykać różne instytucje, ale nie możemy pozbawić pacjentów choćby opieki stomatologicznej czy laryngologicznej. Zgodnie z wytycznymi American Dental Association przed każdym badaniem stomatologicznym pacjent powinien przepłukać jamę ustną środkiem antyseptycznym, aby ograniczyć ryzyko transmisji wirusa. To, moim zdaniem, bardzo mądre zalecenie. W badaniach, które ostatnio prowadzono nad lekiem Octenisept dowiedziono, że w odniesieniu do koronawirusa jest on o wiele skuteczniejszy niż chlorheksadyna dlatego należy to wziąć pod uwagę przy wyborze preparatu do płukania jamy ustnej. Podobnie pacjent powinien być przygotowany także do zabiegu operacyjnego, który będzie wymagała intubacji. W mojej opinii, oczyszczenie jamy ustnej z bakterii i wirusów pozwoli ograniczyć ryzyko powikłań pooperacyjnych ze strony układu oddechowego. Higiena jamy ustnej musi być także zachowana w oddziałach intensywnej terapii. Octenisept można też stosować w domu przy pierwszych objawach infekcji do płukania gardła czy jamy ustnej. Ale, co należy mocno podkreślić, nie wolno tego robić przed pobraniem wymazu w przypadku podejrzenia zakażenia koronawirusem, ponieważ może to spowodować wynik fałszywie ujemny. Wiele osób panicznie boi się infekcji koronawirusem i zapewne chciałoby stosować Octenisept na co dzień, jednak pamiętajmy, że jest on przeznaczony tylko do krótkotrwałego leczenia antyseptycznego w obrębie jamy ustnej i błon śluzowych.
- Oktenidyna ma znaczący wpływ na zmniejszanie miana wirusa SARS-CoV-2 na błonach śluzowych – mówi prof. UM Tomasz M. Karpiński, kierownik Katedry i Zakładu Mikrobiologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. – Jak pokazują badania przeprowadzone przez Steinhauer K. i współpracowników (2020) płukanki zawierające oktenidynę (Octenisept) zmniejszają istotnie poziom wirusa na błonach śluzowych. Z wirusem mamy do czynienia od grudnia ubiegłego roku i nie ma jeszcze zbyt wielu badań dotyczących skutecznych antyseptyków, ale dostępne doniesienia pokazują, że oktenidyna jest najskuteczniejsza w zwalczaniu koronawirusa. Warto zatem stosować takie płukanki u pacjentów, którzy będą trafiali do przychodni czy gabinetów stomatologicznych. Od dawna wiemy, że dawka wirusa ma wpływ na przebieg zakażenia. Im większa dawka patogenu tym szybciej dochodzi do rozwoju zakażenia, a jego przebieg może być cięższy. A skoro wirus przenoszony jest głównie drogą kropelkową i poprzez aerozol to zmniejszenie jego liczebności w górnych drogach oddechowych, jamie nosowej i gardle i jamie ustnej, może działać profilaktycznie. Zmniejszenie liczby cząsteczek wirusa, które będą wydychane czy uwalniane w czasie mówienia czy kaszlu przez pacjenta wpłynie na ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa. To szczególnie ważne dla personelu medycznego, który często ma bardzo bliski kontakt z pacjentem. Dlatego też polecałbym płukanie jamy ustnej preparatem z oktenidyną przed wizytą u lekarza.
Badania, które opublikowano mają w obecnej chwili duże znaczenie epidemiologiczne, ponieważ już zwolniono z kwarantanny personel medyczny zakażony koronawirusem. Oni będą pracowali, aby system opieki nad chorymi całkowicie się nie załamał. Dlatego też uważam, że płukanie ust i pędzlowanie nozdrzy przednich wpłynie na zmniejszenie liczby wirusa u personelu medycznego. To ważne także dla pracowników oddziałów nie-covidowych, bo nie zapominajmy, że wiele osób przechodzi zakażenie bezobjawowo.
Oktenidyna ma działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, czyli warto ją stosować przy pierwszych objawach infekcji, niezależnie od tego czy mamy grypę, przeziębienie lub SARS-CoV-2. To oczywiste, że płukanie jamy ustnej oktenidyną zmniejsza liczbę patogenów na błonach śluzowych. Niestety, nie zatrzymamy samej choroby. Natomiast możemy zmniejszyć liczbę wirusów na błonach śluzowych, co może mieć również wpływ na złagodzenie objawów miejscowych, w obrębie gardła, podniebienia czy migdałków.
W procedurach medycznych powinno się znaleźć także płukanie ust u pacjentów, którzy mają być zaintubowani. Każdy z nas ma w jamie ustnej wiele bakterii i grzybów, które podczas intubacji mogą być wprowadzone głębiej do układu oddechowego i być przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc lub grzybicy płuc. Warto tu podkreślić, że grzybice płuc są trudne w leczeniu i obarczone wysoką śmiertelnością. W naszej Katedrze prowadzimy badania, które dowodzą, że oktenidyna jest bardzo skuteczna w walce z różnego rodzaju grzybami i działa już w ciągu jednej minuty. W porównaniu z tzw. starszymi antyseptykami, które nawet po godzinie nie niszczą grzybów, oktenidyna jest bezkonkurencyjna.
Co warto wiedzieć o leku Octenisept?
Lek można aplikować miejscowo, używając nasączonych lekiem gazików lub płukać samodzielnie jamę ustną nierozcieńczonym lekiem (20 ml przez 20 sek.). Najbardziej skuteczne jest płukanie jamy ustnej preparatem. Nie poleca się też podawania leku za pomocą atomizera, ponieważ nie zwilża się preparatem całej jamy ustnej. Wystarczy raz dziennie płukać usta lub w czasie infekcji dwa razy dziennie – rano i wieczorem, najlepiej po posiłku. Preparatu nie stosuje się do płukania jamy ustnej w celach higienicznych. Długotrwałe stosowanie leku nie jest zalecane.
Octenisept może być także stosowany do pędzlowania przedniej części jamy nosowej. Należy jednak uważać, aby nie wprowadzić preparatu do wnętrza nosa i ograniczyć nawilżanie do błony śluzowej nozdrzy przednich nosa w czasie min. 15 sekund.
W przypadku wielokrotnego stosowania leku do płukania jamy ustnej może wystąpić podrażnienie smaku. Połknięcie preparatu może spowodować podrażnienie przewodu pokarmowego, czego wyrazem będzie biegunka.
Płukanie jamy ustnej oktenidyną przez pacjentów z SARS-CoV-2 pozwala usunąć z niej także inne patogeny, jak np. pneumokoki, co może uchronić pacjenta przed wtórnym zakażeniem, a więc ryzykiem cięższego przebiegu choroby. Oprócz Octeniseptu na rynku dostępny jest również płyn do płukania jamy ustnej Octenident oraz żel do nosa Octenisan. Zastosowanie obu produktów łącznie może być alternatywa dla Octeniseptu.
Lek może być stosowany do płukania jamy ustnej także u dzieci od 6. roku życia.
Po skorzystaniu z leku nie należy płukać ust wodą. Gorzki smak, który pozostaje w ustach i lekki odrętwienie są efektem przejściowym i odwracalnym.
Korzystanie z płukanki zawierającej oktenidynę zmniejsza miano wirusa SARS-CoV-2 na błonach śluzowych i w ślinie. Dzięki temu lek wspomaga kontrolę infekcji i ogranicza transmisję wirusa. Ale, co bardzo ważne, nie zastępuje konieczności zasłaniania ust i nosa przy pomocy maseczki.
