Ponieważ wpływ choroby, jaką jest cukrzyca na stan organizm już wówczas określano jako „przyspieszony proces starzenia”, wiele badań skupiających uwagę na procesach glikacji dotyczyło osób chorych na cukrzycę. Obecnie wiemy, że powstające AGEs powodują zarówno bezpośrenie, jak i pośrednie niszczenie wielu struktur komórkowych - przez indukowanie stresu oksydacyjnego i zjawiska gliko- oraz lipooksydacji.
Glikacja jest procesem, który wiąże się ściśle z przewlekłą hiperglikemią mającą miejsce przede wszystkim w cukrzycy, ale również w stanie przedcukrzycowym, czyli nieprawidłowej glikemii na czczo i nieprawidłowej tolerancji glukozy. Podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do glikacji - procesu, w którym cząsteczka glukozy przyłącza się do białka bez udziału enzymów. Glikacja to reakcja między cukrami a białkami, która prowadzi do powstania tzw. końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs). AGEs są szkodliwe dla naszego organizmu, ponieważ mogą wpływać na strukturę i funkcję białek.
To właśnie AGEs mogą być odpowiedzialne za rozwój powikłań cukrzycy, takich jak m.in. angiopatia (uszkodzenia naczyń : mikroanigopatia i makroangiopatia; neuropatia (uszkodzenia nerwów), czy nefropatia (uszkodzenia nerek).
Proces glikacji, występuje zarówno w cukrzycy typu 1, jak i w cukrzycy typu 2. Jednakże, mechanizmy i czynniki prowadzące do niego mogą się różnić w zależności od typu cukrzycy oraz dodatkowo obecności insulinooporności i hiperinsulinemii.
W cukrzycy typu 1, proces glikacji jest głównie związany z wysokim stężeniem glukozy we krwi, wynikającym z braku lub niewystarczającej produkcji insuliny. W wyniku tego, podwyższony poziom glukozy może prowadzić do zwiększonej glikacji białek w organizmie osob chorej. Ponadto, czynniki takie jak przewlekły stan zapalny, stres oksydacyjny i nadmiar wolnych rodników mogą dodatkowo przyspieszać proces glikacji w cukrzycy typu 1.
Z kolei w cukrzycy typu 2, obecność insulinooporności i hiperinsulinemii (nadmiaru insuliny) mogą wpływać na proces glikacji. Insulinooporność prowadzi do nieefektywnego wykorzystania insuliny przez komórki i tkanki naszego ciała. To z kolei powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi. Nadmiar insuliny, z jakim mamy do czynienia w przypadku hiperinsulinemii, może także przyczynić się do nasilania procesu glikacji.
Glikacja zachodzi głównie w układzie krążenia i dotyczy najczęściej: glukozy, fruktozy oraz galaktozy. Wydaje się, że fruktoza ma około dziesięciokrotnie większą aktywność glikacyjną niż glukoza, która jest głównym paliwem organizmu. Jak się okazuje niektóre produkty glikacji są zaangażowane w wiele przewlekłych chorób związanych z wiekiem, w tym chorób sercowo-naczyniowych (uszkodzenie śródbłonka naczyń, fibrynogenu, kolagenu) oraz choroby Alzheimera (białka amyloidowe są produktami ubocznymi reakcji prowadzących do AGE). Komórki o długim czasie życia (takie jak nerwy oraz różne typy komórek nerwowych mózgu), czyt tzw. trwałe białka (takie jak krystaliny soczewki i rogówki) oraz DNA mogą ulegać znacznemu procesowi glikacji w czasie.
Uszkodzenia spowodowane przez glikację prowadzą do usztywnienia kolagenu w ścianach naczyń krwionośnych, co prowadzi do wyższego ciśnienia tętniczego, a ostatecznie jest przyczyną nadciśnienia tętniczego w cukrzycy. Glikacje również powodują osłabienie kolagenu w ścianach naczyń krwionośnych, co może prowadzić do powstawania mikrotętniaków lub tętniaków. W przypadku mózgu może prowadzić do rozwoju udarów.
Jak szybko po rozpoznaniu cukrzycy zaczyna się proces glikacji?
Należy zaznaczyć, że proces glikacji zaczyna się jeszcze na długo przed rozpoznaniem cukrzycy. Właściwie zaczyna się już wówczas, kiedy stężenie glukozy we krwi jest podwyższone przez dłuższy czas, nawet jeśli osoba, u której zachodzi ten proces jeszcze nie ma zdiagnozowanej cukrzycy. Oznacza to niestety, że proces glikacji może być już bardzo zaawansowany w momencie oficjalnego rozpoznania cukrzycy typu 2.
Zrozumienie glikacji i jej skutków jest kluczowe dla zrozumienia cukrzycy i związanych z nią powikłań. Wysiłki, jakie diabetolodzy wspólnie ze swoimi pacjentami podejmują w celu zmniejszenia nasilenia procesów glikacji, mogą pomóc w leczeniu cukrzycy i zmniejszaniu ryzyka powikłań. Poprzez odpowiedni dobór leków, prawidową dietę i regularny wysiłek fizyczny dużo łatwiej jest utrzymać odpowiednie stężenie glukozy we krwi a zatem zmniejszyć do minimum lub chociaż częściowo zahamować procesy glikacji.
Właśnie z tego powodu zarówno osoby z rozpoznaną cukrzycą, jak i osoby mające "dopiero" stan przedcukrzycowy (nieprawidłowa glikemia na czczo lub nieptrawidłowa tolerancja glukozy) powinny zwracać szczególną uwagę na stężenie glukozy we krwi i podejmować odpowiednie kroki w celu jej kontrolowania. Pozwoli to zminimalizować ryzyko glikacji i jej szkodliwych skutków na organizm pacjenta. Glikacja jest złożonym procesem biochemicznym, ale jej zrozumienie może prowadzić do lepszej kontroli cukrzycy i poprawy jakości życia.
Jak szybko przebiega glikacja?
Prędkość procesu glikacji jest zależna od stężenia glukozy we krwi. Im wyższe stężenie glukozy we krwi, tym szybciej przebiega proces glikacji. Może on trwać zwykle od kilka tygodni do kilku miesięcy, w zależności od stężenia glukozy we krwi.
Czy możemy zatrzymać proces glikacji?
Aby zahamować proces glikacji i ograniczyć tworzenie się zaawansowanych produktów glikacji, można podjąć kilka działań, do których zaliczamy:
- Kontrola stężenia glukozy we krwi: Utrzymywanie odpowiednich stężeń glukozy jest kluczowe w ograniczaniu procesu glikacji. W cukrzycy wymaga to monitorowania poziomu cukru we krwi i regularnego stosowania zaleconej terapii insuliną lub lekami przeciwcukrzycowymi.
- Zdrowa dieta: Dieta o niskim indeksie glikemicznym, bogata w warzywa, odpowiednie owoce, pełne ziarna oraz zdrowe tłuszcze, może pomóc w utrzymaniu stabilnego stężenia glukozy we krwi i ograniczeniu procesu glikacji.
- Antyoksydanty: Antyoksydanty, takie jak witamina C, E, beta-karoten czy flawonoidy, mogą pomóc w ochronie organizmu przed stresem oksydacyjnym i zmniejszyć proces glikacji.
- Zdrowy styl życia: Unikanie palenia papierosów, ograniczenie spożycia alkoholu, regularna aktywność fizyczna i kontrola masy ciała są ważne w ograniczaniu procesu glikacji.
Często ci bardziej dociekliwi pacjenci pytają, czy suplementy mogą pomóc w hamowaniu procesu glikacji?
Otóż jak się wydaje suplementy takie jak benfotiamina (lipofilna forma tiaminy, czyli witaminy B1), kwas alpha-liponowy, witamina C i E, karnozyna oraz ekstrakt z zielonej herbaty mogą być przydatne i spowalniać dynamikę procesu glikacji. Większość z wymienionych suplementów działa jako antyoksydanty, pomagając chronić białka przed uszkodzeniami spowodowanymi przez proces glikacji. Należy jednak pamiętać, że suplementy nigdy nie zastąpią właściwej diety oraz regularnej aktywności fizycznej. Dodatkowo prawidłowo powinny być one stosowane dopiero po wcześniejszej konsultacji z lekarzem lub dyplomowanym dietetykiem.
Podsumowując, proces glikacji występuje zarówno w cukrzycy typu 1, jak i typu 2, jednak czynniki prowadzące do tego procesu mogą się różnić. Proces glikacji powoduje powstawanie zaawansowanych produktów glikacji, które mogą prowadzić do powikłań cukrzycowych. Ograniczenie procesu glikacji zależy w dużej mierze od nas samych i dobranego nam przez lekarzy leczenia, Właściwa kontrola mająca za zadanie zahamować przyspieszone w cukrzycy procesy starzenia się, wymaga przede wszystkim kontroli stężenia glukozy, zdrowej diety, antyoksydantów, zdrowego stylu życia oraz ewentualnie stosowania terapii farmakologicznej.
Dr n. med. Marek Derkacz, MBA
