Co oznacza termin wypalenie zawodowe?
Pojęcie wypalenia zawodowego (ang. burnout) bezpośrednio łączy się z kosztami psychologicznymi, jakie ponoszą przedstawiciele zawodów, przed którymi stawiane są wysokie oczekiwania społeczne. Są to między innymi pracownicy medyczni, nauczyciele, służby ratunkowe, policjanci, psycholodzy. Zjawisko wypalenia zawodowego może dotknąć przedstawicieli wszystkich zawodów, niemniej najczęściej obserwowane jest właśnie w tych wyżej wymienionych. Niniejsze opracowanie skoncentruje się na wypaleniu zawodowym pracowników medycznych.
Wypaleniem określa się psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, obniżonej satysfakcji z własnych dokonań oraz zaburzenia postrzegania własnej osoby przejawiającego się w poczuciu, że jest się wyczerpanym emocjonalnie, nadmiernie obciążonym przy jednoczesnym braku energii (Sęk, 2010). Depersonalizacja występująca w wypaleniu zawodowym sprowadza się do obojętności na ludzi, z którymi dana osoba ma kontakt. Mogą temu towarzyszyć nacechowane negatywnie emocje. Utrata złudzeń jest procesem, który następuje stopniowo. Jednostka traci możliwość odnalezienia sensu życia w pracy zawodowej, a końcowym wynikiem procesu jest wypalenie.
Jakie mogą być objawy wypalenia zawodowego?
Objawy wypalenia zawodowego można podzielić na afektywne, kognitywne, somatyczne, behawioralne i motywacyjne (Wilczek-Rużyczka, 2014).
Przez afektywne rozumiane są:
- labilność emocjonalna,
- niepokój,
- płaczliwość,
- wyczerpanie.
Do kognitywnych zaliczają się:
- bezsilność,
- niska samoocena,
- poczucie porażki,
- poczucie winy,
- zaburzenia koncentracji,
- zaburzenia pamięci,
- niska decyzyjność.
Objawy somatyczne to na przykład:
- ból głowy,
- zaburzenia snu,
- zaburzenia gastryczne,
- zmiana wagi,
- zaburzenia kardiologiczne.
Objawami behawioralnymi określa się:
- kłopot z odpoczywaniem,
- odkładanie spraw na później,
- impulsywność,
- zmiana apetytu,
- użalanie się nad sobą,
- zwiększone spożycie leków i używek.
Motywacyjne objawy wypalenia zawodowego to:
- utrata ideałów,
- poczucie zawodu,
- klęski,
- rozczarowania
Jak wygląda wypalenie zawodowe w perspektywie zawodów medycznych?
Pracownicy zawodów medycznych mają do czynienia z wysokimi oczekiwaniami społecznymi i moralnymi. Oczekuje się od nich, by kierowali się społecznie akceptowanymi wartościami, byli empatyczni, zaangażowani emocjonalnie i pomocni. Przy tym, w ich subiektywnym odczuciu, są niewystarczająco wynagradzani, zwłaszcza w świetle wysokiej odpowiedzialności. Nawarstwienie obowiązków, niska ilość personelu, kłopoty kadrowe i stały kontakt z dramatycznymi sytuacjami mogą pogłębiać obniżoną satysfakcję z pracy. Dodatkowym kłopotem zdaje się być polskie ustawodawstwo i biurokracja, konieczność przygotowywania szerokich dokumentacji oraz skomplikowane procedury dedykowane konkretnym dziedzinom medycyny (Wilczek-Rużyczka, 2014).
Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?
Przywoływany powszechnie stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądania (Selye, 1977). Jednocześnie stresem określa się relację między jednostką a jej środowiskiem, która jest oceniana jako obciążająca lub zagrażająca dobrostanowi (Lazarus, Folkman, 1984). Stres może być podzielony na układowy (zaburzenia w układach tkankowych), psychologiczny (procesy poznawcze odbierają zdarzenie jako zagrażające) i społeczny (gdy funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie lub całego systemu społecznego jest zaburzone) (Monat, Lazarus, 1985). Stres nie zawsze jest przyczyną wypalenia. Niemniej jeśli jednostka rozpoczynała aktywność zawodową z dużymi oczekiwaniami, silnym zaangażowaniem, wysoką motywacją i wzniosłymi celami, wówczas wymagania emocjonalne wynikające z interakcji z innymi ludźmi spowodują wypalenie (Sęk, 2010).
Kolejne przyczyny wypalenia zawodowego to przeciążenie pracą, brak pełnej kontroli nad wykonywanymi zadaniami, zależność od innych osób, niewystarczające i niesatysfakcjonujące wynagrodzenie, konflikt w zespole bądź na linii przełożony-podwładny, poczucie braku sprawiedliwości, czy konflikt wartości (Maslach, Leiter, 1997).
Dodatkowo wypaleniu zawodowemu mogą sprzyjać rozczarowanie pracą, w kontraście do wysokiego zaangażowania z przeszłości, gdy praca była rozpoczynana. Utrata sensu pracy, złe bądź niewystarczająco dobre warunki leczenia. Nasilona empatia i wysokie zaangażowanie w wykonywanie swoich obowiązków także mogą prowadzić do wypalenia zawodowego (Sęk, 2010).
Bibliografia:
- Lazarus, R.S., Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal and Coping. New York: Spranger
- Maslach, C., Leiter M.P. (1997). The truth about Burnout. How organizations cause personal stress and what to do about it. San Fransisco, CA: Jossey-Bass
- Sęk, H. (red.) (2010). Wypalenie zawodowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
