Niestety na zadane w tytule pytanie precyzyjnej odpowiedzi nie są w stanie w wielu przypadkach udzielić nawet sami lekarze. Specjaliści medycyny rodzinnej często radzą, by robić to według zaleceń diabetologa, ale nie każdy pacjent z cukrzycą jest pod stałą opieką diabetologa. Z kolei odpowiedź „Proszę to robić tak często, jak jest to konieczne” nie zawsze satysfakcjonuje chorego.
Ale, czy wogóle możliwe jest udzielenie precyzyjnej odpowiedzi na pytanie o częstość pomiarów glikemii? Gdybyśmy opierali się na wytycznych zalecanych przez zespół ekspertów Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), a opublikowanych w formie „Zaleceń klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę 2013.” – ustalilibyśmy, że udzielenie odpowiedzi na pytanie dotyczące częstości samokontroli jest oczywiście możliwe, ale czy ze 100% precyzją? Nie do końca, bo są różne typy cukrzycy i różne sposoby jej leczenia. Do tego pacjenci są różni i każdy z nich mniej lub bardziej subtelnie reaguje na stosowane leczenie. Jak wiadomo życie pisze różne scenariusze, a cukrzyca podobnie jak niejedna kobieta niekiedy bardzo zmienną bywa. Nierzadko bywa również uparta jak niejeden trudny mężczyzna (z ang. donkey) i w żaden sposób nie chce reagować na stosowane leczenie tak, jakbyśmy tego oczekiwali. Właśnie w takich przypadkach, by przywołać ją do porządku potrzebujemy częstszego monitorowania poziomu glukozy we krwi. Przy okazji warto wspomnieć, że częstą przyczyną jej „nieposłuszeństwa” jest nie rzadka samokontrola glikemii, a sposób w jaki chorzy na cukrzycę dbają o własne zdrowie. Często popełniane grzechy dietetyczne, mała aktywność fizyczna, dodatkowe kilogramy (odkładane tu i ówdzie), a nie rzadsze sprawdzanie poziomu glikemii we krwi to niestety główne przyczyny „nieposłuszeństwa” choroby.
Choć zalecana częstość pomiarów „cukru” we krwi zależy od typu cukrzycy i sposobu jej leczenia (częstszych pomiarów glikemii powinni dokonywać chorzy na cukrzycę typu 1 i osoby z cukrzycą typu 2 leczone wielokrotnymi wstrzyknięciami insuliny), to pacjenci (również pacjenci-lekarze) często uprawiają samowolkę i niezależnie od typu cukrzycy i sposobu jej leczenia albo mierzą poziom glukozy we krwi za rzadko, albo kłują się kilkanaście razy na dobę, mając nadzieję, że wyższa częstość samodzielnych pomiarów glikemii sama w sobie (bez modyfikacji stylu życia) będzie miała cudowne właściwości terapeutyczne. Nic bardziej błędnego!
Wielu pacjentów i część lekarzy zadaje sobie czasem pytanie – W jaki sposób częstość pomiarów glikemii może wpływać na wyrównanie cukrzycy? Już ponad ćwierć wieku temu wykazano, że w cukrzycy typu 1 wykonywanie przez chorych pomiarów glikemii wpływa korzystnie na wyrównanie metaboliczne choroby. Wydaje się to logiczne, bo znając wartość poziomu glukozy we krwi chory wie jak w razie potrzeby skorygować dawkę insuliny. Jak natomiast pomiary glikemii i ich częstość wpływają na wyrównanie chorych na cukrzycę typu 2? Wyniki przeprowadzonych do tej pory badań nie były już tak łatwe do interpretacji, gdyż zdarzało się, że w różnych badaniach uzyskiwano różne, często stojące w sprzeczności ze sobą wyniki. Według niektórych autorów częstość pomiarów glikemii wykonywana przez chorych na cukrzycę typu 2 leczonych wyłącznie lekami doustnymi nie wpływała na wyrównanie metaboliczne choroby. Byli i tacy, którzy wykazywali, że wyższa częstość samokontroli wiązała się z poprawą wyrównania metabolicznego. Inni badacze z kolei twierdzili, że częstość pomiarów wykonywanych w samokontroli ma wpływ na wyrównanie metaboliczne choroby wyrażane odsetkiem HbA1c, ale tylko w okresie pierwszych 6 miesięcy leczenia.
Aby znaleźć własną odpowiedź na pytanie i ocenić znaczenie samokontroli w leczeniu cukrzycy typu 2, pod kierunkiem guru polskiej diabetologii – prezesa PTD profesora Leszka Czupryniaka przeprowadzono w Polsce wielośrodkowe badanie. Jak pokazały uzyskane wyniki, częstość pomiarów glikemii wśród chorych na cukrzycę typu 2 nie miała związku ze stopniem wyrównania metabolicznego cukrzycy, a najważniejszą motywacją chorych do wykonywania samokontroli była nie chęć uzyskania lepszych wyników terapii, a ciekawość ("jaki mam cukier?). Wśród 40-50% pacjentów nieprawidłowy wynik samokontroli glikemii powodował chęć zmiany planowanej diety, aktywności fizycznej lub dawkowania leków, przede wszystkim insuliny (swoją drogą - ciekawe ilu chorych rzeczywiście chęci zamieniło w czyny?). Oczywiście jak podkreślał to wielokrotnie profesor, uzyskane wyniki nie oznaczają, że chorzy na cukrzycę typu 2 nie powinni mierzyć poziomu glikemii we krwi. Nie ulega jednak wątpliwości, że bardzo częste wykonywanie pomiarów glikemii jedynie celem zaspokojenia własnej ciekawości nie ma większego sensu i nie przynosi korzyści terapeutycznych.
Jak zatem często chorzy na cukrzycę powinni mierzyć sobie "cukier"? Najlepiej, gdyby pomiarów glikemii dokonywali zgodnie z wytycznymi opiekujących się nimi lekarzy, którym nie obce są zalecenia PTD. A te wyglądają następująco:
- chorzy leczeni wyłącznie dietą: raz w miesiącu skrócony profil glikemii (na czczo i 60-120 min po każdym głównym posiłku) oraz raz w tygodniu pomiar glikemii o różnych porach dnia
- chorzy stosujący w leczeniu doustne leki przeciwcukrzycowe i/lub leki z grupy analogów GLP:
raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i 60-120 min po głównych posiłkach), codziennie 1 badanie o różnych porach dnia
- chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny: codziennie 1-2 pomiary glikemii, dodatkowo raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach) oraz raz w miesiącu pełny profil glikemii
- chorzy na cukrzycę (niezależnie od jej typu) leczeni wielokrotnymi (tj. co najmniej 3 x dziennie) wstrzyknięciami insuliny lub leczeni przy użyciu ciągłego podskórnego wlewu insuliny (osobista pompa insulinowa): powinni na co dzień wykonywać dobowy profil glikemii obejmujący oznaczenia stężenia glukozy rano na czczo, przed i 60-120 minut po każdym głównym posiłku oraz przed snem. Częstość i pory dodatkowych oznaczeń należy dobierać indywidualnie. Minimalną ilością pomiarów zalecaną przez PTD w przypadku intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii, niezależnie od typu cukrzycy są co najmniej 4 pomiary w ciągu doby.
Tak więc, choć na pytanie: Jak często chorzy na cukrzycę powinni mierzyć poziom "cukru" we krwi”? najprostszą i zarazem najkrótszą (a dla niektórych być może i najwygodniejszą) odpowiedzią wydaje się być odpowiedź: „To zależy.”, to aby uczynić ją bardziej precyzyjną i przydatną dla pacjenta warto skorzystać z przedstawionych powyżej zaleceń opracowanych przez zespół ekspertów PTD.
