Liczba osób, które uległy zakażeniu SARS CoV2 na całym świecie już jakiś czas temu przekroczyła 500 milionów. Pandemia COVID-19 nadal stanowi poważny problem nie tylko medyczny, ale również gospodarczy oraz społeczny. Ogromnym obciążeniem dla systemów ochrony zdrowia na całym świecie staje się potrzeba leczenia powikłań choroby, a zwłaszcza poważnych następstw, utrudniających chorym normalne funkcjonowanie. Skala tych problemów w najbliższej przyszłości jest trudna do oszacowania.
Pomimo wysiłków na rzecz szczepień u wielu pacjentów występują objawy wykraczające poza początkową infekcję. Liczne badania, w tym badanie REACT-2 w Wielkiej Brytanii, w którym udział wzięło ponad 78 000 uczestników pokazało, że nawet około 37,7% osób może mieć objawy chorobowe trwające ponad trzy miesiące. Inne badania z kolei donoszą o utrzymywaniu się objawów u 33% do nawet 87% osób, nawet po 4 miesiącach od zachorowania.
W grudniu 2020 r. brytyjski National Institute for Health and Care Excellence (NICE) jako pierwszy opracował definicję tzw. long COVID (określanego również ang. postacute COVID-19', czyli „COVID-19 po ustąpieniu fazy ostrej”) w dwóch kategoriach czasowych: ang. ongoing symptomatic COVID-19, czyli „trwający objawowy COVID-19”, z dolegliwościami występującymi w zakresie 4 do 12 tygodni od momentu wystąpienia ostrych objawów i „syndrom po-COVID-owy” (ang. post-COVID-19 syndrome) z dolegliwościami, które utrzymują się po upływie 12 tygodni.
Powstało kilka hipotez mających na celu wyjaśnienie mechanizmów tego zjawiska. Wśród nich wymienia się powirusową aktywację immunologiczną, uszkodzenie śródbłonka i mikrozakrzepy, zapalenia nerwów związane z aktywacją mikrogleju i dysfunkcję pnia mózgu. W etiologii tych zaburzeń istotną rolę zdają się odgrywać receptory konwertazy angiotensyny-2 i neuroplipiny-1.
U wielu osób dochodzi do powikłań wielonarządowych, w niektórych przypadkach obserwuje się procesy włóknienia, czy stopniowego pogarszania się funkcji poznawczych.
Zgłaszane przez pacjentów objawy obejmują między innymi zmęczenie nieustępujące po odpoczynku, zawroty i/lub ból głowy, kołatanie serca, ból w klatce piersiowej, duszność, gorączkę, trudności z koncentracją lub myśleniem (tzw. "mgła mózgowa"), utratę zmysłu smaku lub węchu, ból stawów lub mięśni, objawy żołądkowo-jelitowe, depresję i lęk.
Naukowcy z Uniwersytetu Medycznego w Dublinie przeprowadzili badanie dotyczące wpływu naltrexonu podawanego w małych dawkach – tzw. terapia LDN (ang. Low Dose Naltrexone) na ustępowanie objawów u pacjentów z long-COVID, co opisali w artykule pt.:”Safety and efficacy of low dose naltrexone in a long covid cohort; an interventional pre-post study.”, który ukazał się niedawno on-line na internetowej stronie czasopisma Brain Behavior & Immunity Health .
Naltrekson (NTX) jest kompetycyjnym antagonistą receptorów opioidowych. W dawkach 50 mg ma zastosowanie w leczeniu uzależnienia od alkoholu i opioidów. W typowych dawkach (50 mg) NTX hamuje aktywność receptorów opioidowych μ i delta, hamując aktywność β-endorfin. Jednak w małych dawkach (od 1 do 5 mg) NTX wykazuje właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne.
Ze względu na te właściwości, niskie dawki naltreksonu były przez niektórych badaczy stosowane w kilku przewlekłych chorobach zapalnych, w tym m.in. w nieswoistym zapaleniu jelit (IBD) i stwardnieniu rozsianym. Wykazano, że LDN osłabia patologiczny stan zapalny i zmniejsza częstość występowania klinicznej zakrzepicy. Co ważne, LDN jest dobrze tolerowany, a jego działania niepożądane są rzadkie, łagodne i samoograniczające się. Uważa się, że LDN może również modulować inne, nieopioidowe receptory.
Już na początku pandemii pojawiały się sugestie dotyczące korzystnego wpływu terapii LDN na odporność. Niskodawkowy naltrexone wymieniany był wśród substancji mogących poprawiać odporność w czasie pandemii COVID-19. Lekarze praktycy stosujący LDN w terapii off-label różnych schorzeń zgłaszali rzadsze przypadki COVID-19 wśród osób stosujących w leczeniu LDN, zaś w przypadku zachorowania na COVID-19 wśród pacjentów stosujących niskodawkowy naltrexon, zwykle występował łagodny przebieg tej choroby. Już na początku pandemii rozpoczęto badanie skuteczności LDN w leczeniu COVID-19. Obecnie trwają badania, m.in. pilotażowe fazy II oceniające m.in skuteczność niskich dawek naltreksonu (LDN) w przypadku objawów long COVID. Ostatnio pojawiło się również kilka artykułów naukowych sugerujących korzystne działanie terapii niskodawkowym naltrexonem w leczeniu COVID-19 oraz long-COVID. Między innymi w jednym z ostatnich numerów renomowanego czasopisma medycznego "European Heart Journal - Cardiovascular Pharmacotherapy" ukazał się artykuł na temat potencjalnego stosowania terapii LDN w profilaktyce i leczeniu zakrzepicy w przebiegu COVID-19.
Przeprowadzone przez Irlandczyków badanie opublikowane przez Brain Behavior & Immunity Health dotyczące poprawy jakości życia u osób stosujących LDN opierało się na modelu badawczym pre-test i post-test. ( Zastosowanie pomiaru pre-test i post-test zakłada wykonanie przynajmniej dwukrotnego pomiaru danej zmiennej i w tym przypadku była to dwukrotna ocena pacjentów przy użyciu kwestionariusza jakości życia.)
W tym jednoośrodkowym, interwencyjnym badaniu pre-post, badano bezpieczeństwo małej dawki naltreksonu (LDN) u pacjentów z zespołem post COVID-19, zdefiniowanym przez NICE jako pacjenci z utrzymującymi się objawami 12 lub więcej tygodni po początkowym zakażeniu SARS-CoV-2, gdzie nie można znaleźć alternatywnego wyjaśnienia objawów.
Pacjenci rekrutowani przez klinikę po przebyciu COVID-19 wypełniali dwukrotnie kwestionariusz jakości życia. Robili to przed rozpoczęciem i po 2 miesiącach od rozpoczęcia terapii LDN. W pierwszym miesiącu przyjmowali codziennie 1 mg naltrexonu, zaś 2 mg leku dziennie stosowali w drugim miesiącu obserwacji. Osoby badane były monitorowane pod kątem zdarzeń niepożądanych.
Poprawę zaobserwowano aż w 6 z 7 mierzonych parametrów, takich jak: powrót do zdrowia po COVID-19, ograniczenie czynności życia codziennego, poziom energii, poziom bólu, poziom koncentracji i zaburzenia snu (p ≤ 0,001). Jedynie w przypadku "poprawy nastroju" nie zaobserwowano istotności statystycznej (p = 0,054).
Zdaniem autorów badania terapia LDN jest bezpieczna u pacjentów z zespołem longCOVID i może zmniejszać symptomatologię w tej grupie chorych. Jednak z uwagi na liczne ograniczenia, jakie miało to badanie – m.in. mała grupa osób badanych czy brak grupy kontrolnej, konieczne jest przeprowadzenie randomizowanego badania kontrolnego celem rzetelnej oceny skuteczności terapii LDN u pacjentów z longCOVID.
