W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej informacji na temat trudności związanych z postępowaniem z pacjentami u których może utrzymywać się część objawów i dolegliwości pomimo przechorowania COVID-19. Jak widzimy w codziennej praktyce, dolegliwości takie mogą utrzymywać się nawet przez wiele tygodni lub miesięcy po przebytej ostrej fazie infekcji. Na szczęście w tym i ubiegłym roku pojawiło się kilka artykułów naukowych, które potwierdzają korzystne działanie terapii niskimi dawkami naltreksonu (terapia LDN) wśród osób u których nadal utrzymują się objawy po przechorowaniu COVID-19. Kolejne prace naukowe oczekują w kolejce na swoją publikacje.
Zespół post-COVID-19 nazywany również "długim COVID-19" lub bardziej potocznie "ogonem covidowym" jest zespołem objawów, które mogą utrzymywać się co najmniej 12 tygodni od zakończenia ostrej fazy choroby. W piśmiennictwie naukowym używa się również skrótu PASC, od słów: Post-Acute Sequelae of SARS-CoV-2 Infection, czyli Późne powikłania po zakażeniu SARS-CoV-2.
Wszystkie terminy, które wymieniłem używane są do opisania długotrwałych objawów występujących po przebyciu infekcji wirusem. Wielu naszych pacjentów cierpi tygodniami lub miesiącami na różnorodne uciążliwe i nieprzyjemne objawy. Według najnowszych danych mogą one utrzymywać się nawet dłużej, bo jak sugerują badacze, przez kolejne lata od przechorowania mogą negatywnie wpływać na jakość i długość życia pacjentów.
Choć nie jest ich wiele, to wszystkie opublikowane do tej pory artykuły naukowe dotyczące stosowania terapii LDN w PASC potwierdzają korzystne działanie terapii w powrocie do zdrowia pacjentów, którzy przeszli COVID-19. Wyniki dotychczasowych badań potwierdzają istotną poprawę wśród wielu pacjentów w zakresie wielu parametrów, m.in. takich jak: redukcja zmęczenia, ustępowanie „mgły mózgowej”, redukcji bólu i poprawa jakości snu. Również w opublikowanych jeszcze przed pandemią badaniach dotyczących zastosowania terapii LDN u pacjentów z zespołem przewlekłego zmęczenia, badacze udowodnili korzyści kliniczne w postaci m.in. poprawy wydolności fizycznej, funkcji poznawczych oraz istotnej klinicznie redukcji odczuwanego bólu.
U kogo możemy rozpoznać zespół „post-COVID-19”? Zespół ten mamy prawo stwierdzić u pacjentów, którzy doświadczyli już ustąpienia objawów ostrej fazy choroby, ale po upływie co najmniej dwunastu tygodni po jej zakończonej nadal niestety odczuwają różnorodne dolegliwości lub zgłaszają niepokojące objawy, do których zaliczamy:
- Zmęczenie i osłabienie.
- Bóle mięśni i stawów.
- Problemy z oddychaniem.
- Bóle głowy.
- „Mgła mózgowa”, czyli zaburzenia pamięci oraz koncentracji
- Dolegliwości bólowe w klatce piersiowej.
- Problemy ze smakiem i/lub węchem.
- Problemy ze snem – problemy z zaśnięciem, wybudzanie się w nocy, zbyt krótki i nieregenerujący sen.
- Zaburzenia ze strony układu pokarmowego.
- Zmiany nastroju, takie jak depresja czy lęk.
Oczywiście dość rzadko zdarza się, by u jednej osoby występowały dokładnie wszystkie wymienione przeze mnie objawy post-COVID-19. Tak więc bywają one różne w przypadku różnych osób, choć często u jednej osoby może występować kilka jednocześnie.
Lekarze i naukowcy wciąż pracują nad skutecznymi terapiami zespołu post-COVID-19. W ciągu niespełna pierwszych trzech miesięcy 2024 roku ukazały się już co najmniej dwa artykuły naukowe potwierdzające korzystny wpływ terapii LDN na powrót do zdrowia, po przebytym przechorowaniu COVID-19, ale również temat był podejmowany przez lekarzy, jako potencjalna metoda wspomagania leczenie samej choroby.
Terapia LDN, czyli terapia niskimi dawkami naltreksonu, jest w Polsce terapią rzadko stosowaną, bo nie mającą oficjalnie rejestracji, ale zyskującą coraz większą aprobatę. Naltrekson jest lekiem, który pierwotnie używany był wyłącznie do leczenia uzależnień od opioidów i alkoholu. Od lat 80-tych pojawiło się bardzo dużo artykułów naukowych oraz opisów przypadków klinicznych publikowanych w medycznych czasopismach branżowych, które potwierdzały terapeutyczne działanie małych dawek tej substancji w leczeniu m.in. chorób autoimmunologicznych, wspomagającym leczeniu niektórych chorób neurologicznych, gastrologicznych, reumatologicznych, poprawie odporności, czy skutecznym działaniu przeciwbólowym, leczeniu depresji, stwardnieniu rozsianym, a także coraz częściej w leczeniu nowotworów. Aktualnie wśród ważnych programów badawczych amerykański National Cancer Institute prowadzi obecnie badania nad bezpieczeństwem, skutkami ubocznymi i optymalną dawką naltreksonu podawanego w połączeniu z propranololem oraz standardową terapią ipilimumabem i nivolumabem u pacjentów z czerniakiem w stadium II-III.
Terapia LDN wykorzystuje niskie dawki naltreksonu. Są to zazwyczaj dawki w zakresie od 0,5 mg do 4,5 mg/dobę, co stanowi znacznie mniej, niż stosuje się w leczeniu uzależnienia od opioidów i alkoholu, gdzie dawki rekomendowane to dawki od 50 mg, nawet do 100 mg/dobę. W kontekście licznych publikacji, których autorami są najczęściej lekarze- klinicyści terapia LDN wydaje się mieć bardzo wysoki profil bezpieczeństwa.
Dzięki coraz większej liczbie badań mechanizm działania LDN jest coraz lepiej znany. Naltrekson w niskich dawkach wpływa na układ immunologiczny m.in. poprzez regulację odpowiedzi immunologicznej oraz zmniejszenie stanu zapalnego w organizmie. Badania naukowe sugerują, że terapia LDN może być skuteczna w leczeniu różnych schorzeń. Jednakże, wciąż potrzebne są dalsze badania kliniczne, aby dokładnie określić skuteczność oraz optymalne dawki i czas leczenia.
W styczniu 2024 roku w czasopiśmie Clinical Therapeutics ukazała się publikacja wyników pracy naukowej autorstwa Leonarda Tamariz i wsp. pt.: „Low-Dose Naltrexone Improves post–COVID-19 condition Symptoms.”, co w tłumaczeniu na język polski oznacza: „Niskodawkowy naltrekson redukuje objawy po przebytym COVID-19,” Badacze z kliniki post-COVID-19 przeprowadzili retrospektywne badanie mające na celu ocenę skuteczności różnych terapii w łagodzeniu objawów zespołu. Badanie obejmowało 108 pacjentów, którzy zgłosili się do kliniki zajmującej się leczeniem powikłań po COVID-19. Porównywano m.in. skuteczność leczenia niską dawką naltreksonu, amitryptyliną, duloksetyną oraz ukierunkowaną fizjoterapię.
W porównaniu z innymi terapiami, takimi jak amitryptylina czy duloksetyna, niskodawkowy naltrekson wykazał istotną poprawę w zmniejszaniu zmęczenia i bólu.
Wyniki wykazały również, że stosowanie LDN wiązało się ze znaczącą poprawą stanu pacjentów w porównaniu z zastosowaniem samej fizjoterapii.
Z kolei, w drugim już w tym roku opublikowanym badaniu autorstwa Anar Isman i wsp. opublikowanym w czasopiśmie naukowym Brain, Behavior and Immunity in Health, czyli „Mózg, Zachowanie i Odporność w Zdrowiu podjęto próbę oceny skuteczności leczenia niską dawką naltreksonu (LDN) oraz suplementacji NAD+ u pacjentów z utrzymującymi się objawami zmęczenia po COVID-19. Artykuł zatytułowany "Low-dose naltrexone and NAD+ for the treatment of patients with persistent fatigue symptoms after COVID-19" opisuje wyniki pilotażowego badania, w którym oceniano wpływ terapii LDN ( w dawce 4.5 mg/dziennie) oraz suplementacji NAD+ na poprawę samopoczucia pacjentów, którzy przebyli COVID-19 i ustąpienie objawów zmęczenia oraz na jakość życia u 36 pacjentów z umiarkowanym/ciężkim zmęczeniem które utrzymywały się po przebyciu COVID-19. Wyniki badania wykazały istotą poprawę już po 12 tygodniach leczenia, co wyrażało się poprawą jakości życia mierzoną przy użyciu narzędzia, jakim jest skala SF-36.
SF-36 jest skrótem pochodzącym z języka angielskiego i oznacza: "Medical Outcomes Study 36-Item Short Form Health Survey", czyli jest badaniem z użyciem krótkiej ankiety zdrowia składającej się z 36 pytań, a stworzonej przez Centrum Badania Wyników Medycznych (Medical Outcomes Study) w Stanach Zjednoczonych. SF-36 jest narzędziem służącym do pomiaru jakości życia pacjentów oraz oceny ich stanu zdrowia w różnych obszarach funkcjonowania, zarówno fizycznego, psychicznego, jak i społecznego. SF-36 jest powszechnie stosowana w badaniach naukowych oraz praktyce klinicznej do oceny wpływu choroby, leczenia lub interwencji zdrowotnych na jakość życia pacjentów.
Ponadto, uczestnicy badania uzyskali istotnie niższe wyniki w użytej skali zmęczenia Chaldera. Jak się okazuje, że aż ponad połowa pacjentów zareagowała na leczenie po 12 tygodniach od rozpoczęciu terapii. Leczenie było bezpieczne, a potencjalne działania niepożądane można było łatwo kontrolować poprzez dostosowanie dawki LDN. Stosowanie plastów z jonoforezą przy użyciu których dostarczano pacjentom NAD było związane jedynie z łagodnym i krótkotrwałym podrażnieniem skóry, występującym zaledwie u co czwartego z pacjentów.
NAD+ (z j.ang.: nicotinamide adenine dinucleotide, czyli dinukleotyd nikotynamidoadeninowy) to mała, ale niezwykle istotna cząsteczka występująca w każdej komórce organizmu. NAD+ jest organicznym związkiem chemicznym, który pełni kluczową rolę w metabolizmie komórkowym, funkcjonując jako koenzym w reakcjach redoks. Można go porównać do miniaturowego akumulatora, dostarczającego energię potrzebną do wielu kluczowych procesów życiowych - od oddychania komórkowego, aż po naprawę DNA. NAD+ działa w tym przypadku niczym kurier, który dostarcza energii do różnych miejsc w komórce.
Jak sugerują badacze leczenie łączone zespołu long-COVID-19 przy użyciu terapii LDN i NAD+ jest bezpieczne i może być korzystne dla podgrupy pacjentów z utrzymującym się zmęczeniem po przebytym COVID-19.
Wszystko wskazuje więc na to, że pacjenci cierpiący na objawy post-COVID-19 mogą być zainteresowani terapią LDN jako jednym z potencjalnych, a jednocześnie tanich i bezpiecznych sposobów łagodzenia swoich dolegliwości. Pozostaje nam zatem czekać na większe randomizowane badania kontrolne, które nie tylko potwierdzą lecznicze właściwości terapii LDN, ale także pomogą określić, które podgrupy pacjentów mogą najbardziej skorzystać z takiej formy terapii. .
Dr n. med. Marek Derkacz, MBA
