Słownik języka polskiego definiuje kulturę jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa, jak również wzory zachowania i myślenia. Wpływ na wytworzenie się i zmianę kultury ma przeszłość w postaci zapisów lub przekazów słownych, religia ze swoimi wierzeniami, rytuałami, obrzędami, ceremoniami, tabu, jak również zbiór wartości, tradycji, które są powielane w społeczeństwie.
Duże znaczenie dla kultury mają normy osobiste, rodzinne, społeczne, pewien uregulowany system społeczny, jak również sieci komunikacyjne.
Tym, co konstytuuje kulturę to artefakty unikatowe dla społeczeństwa, między innymi: literatura, sztuka, malarstwo, taniec, teksty religijne i filozoficzne. Spoiwem dla kultury jest język, położenie geograficzne, wspólny system moralny i prawny.
Według Leininger kultura to wyuczone, dzielone z innymi i przekazywane wartości, wierzenia, normy i sposób życia poszczególnych grup, który ukierunkowuje ich myślenie, podejmowanie decyzji i działanie w określony sposób.
Autorka tego modelu wskazywała na pewien uniwersalizm kulturowy, który warunkuje pojęcie troski, opieki, wzorce, wartości, sposób życia, które występują we wszystkich kręgach kulturalnych.
Jednocześnie przedmiotem jej zainteresowania była różnorodność warunkowana kulturowo, która wpływała bezpośrednio na sposób opieki nad pacjentem. Z jednej strony pojęcie zdrowia jest uniwersalne dla wszystkich ludzi, z drugiej jednak strony w każdej kulturze występują specyficzne wzorce, formy dbałości o zdrowie, pewnej ekspresji w tym zakresie.
W modelu Leininger człowiek jest określany jako istota kulturowa, i powinna być rozpatrywana w kontekście kulturowym oraz w sposób holistyczny. Dotyczy to również grup społecznych, rodzin, instytucji.
Teoria opieki kulturowej ma na celu zapewnienie kulturowo zgodnej opieki pielęgniarskiej poprzez „wspomagające, wspierające, ułatwiające lub umożliwiające poznawcze działania lub decyzje, które są w większości dostosowane do wartości kulturowych, przekonań i stylu życia jednostki, grupy lub instytucji”. Ta opieka ma na celu dopasowanie lub mieć korzystne znaczenie i skutki zdrowotne dla osób o różnym lub podobnym pochodzeniu kulturowym.
Leininger zdefiniowała pielęgniarstwo jako „wyuczony zawód naukowy i humanistyczny oraz dyscyplinę skoncentrowaną na zjawiskach związanych z opieką nad ludźmi i czynnościach opiekuńczych w celu pomocy, wsparcia, ułatwienia lub umożliwienia jednostkom lub grupom utrzymania lub odzyskania ich zdrowia lub dobrego samopoczucia w kulturowo znaczący i korzystny sposób lub pomagać osobom w obliczu niepełnosprawności lub śmierci ”.
Rolą pielęgniarki w świetle tego modelu jest zapewnienie opieki zgodnie z ludzkimi wartościami i sposobem życia.
Leininger wyróżniała dwa rodzaje wiedzy: wiedzę profesjonalną, zawodowa lub medyczna obecna w kulturze i z perspektywy osoby postronnej (etic), jak również wiedzę uzyskaną przez doświadczenie, wiedzą ludową, świecką lub ogólną, która była obecna w kulturze (emic).
Pacjenci, którzy doświadczają opieki pielęgniarskiej, która nie jest w rozsądnym stopniu zgodna z ich przekonaniami, wartościami i troską o życie, będą wykazywać oznaki konfliktów kulturowych, nieprzestrzegania, stresu i obaw etycznych lub moralnych.
Dane statystyczne świadczą o tym, że z roku na rok w Polsce rośnie liczba cudzoziemców, którzy znaleźli swoje miejsce do życia w Polsce i korzystają ze świadczeń zdrowotnych. Także coraz częściej pielęgniarki i położne wiążą swoją karierę zawodową z pobytem za granicą.
Różnice kulturowe mogą stwarzać pewne bariery w kontaktach medyk-pacjent. Powinno się rozpatrywać ją jako wartość, bo obie strony mogą z siebie czerpać i uczyć się. Różnorodność pozwala szerzej patrzeć na świat i z innej perspektywy oceniać otaczającą rzeczywistość.
Wiedza dotycząca zjawisk kulturowych zmniejsza poczucie niepewności i frustracji zarówno pielęgniarki/położnej, jak i pacjenta. Pomaga przewidywać zachowania podopiecznych, dzięki ujęciu ich zwyczajów i praktyk w pewne logiczne modele.
Opanowanie kompetencji międzykulturowych przez pielęgniarki i położne może być swoistym kapitałem, który przełoży się na sukces zawodowy i życiowy, dlatego powinno wejść do kanonu umiejętności pielęgniarskich i położniczych.
W swoim artykule panie Zalewska-Puchała oraz Majda zauważyły, iż niezgodność między oczekiwaniami pacjentek, a realizacją świadczeń w szpitalu „przejawiała się w tym, że celem i priorytetem szpitala jest zapewnienie opieki zgodnej z przyjętymi standardami i procedurami oraz normami europejskimi (zachodnimi), a w interesie pacjentki jest rodzenie czy też zdrowienie przy zachowaniu tożsamości kulturowej wyniesionej z rodzinnego kraju (np. kultury wschodniej).”
W artykule „Kompetencje międzykulturowe w pielęgniarstwie” dokonano badania opinii pielęgniarek na temat potrzeby rozwijania kompetencji zawodowych w pracy zawodowej.
„W badanej grupie tylko prawie połowa respondentów (47,2%) zetknęła się z pojęciem kompetencji międzykulturowych. Aż 91,5% badanych twierdziło, że w pracy zawodowej pielęgniarki potrzebna jest znajomość innych kultur oraz niezbędne są kompetencje, między innymi: wiedza dotycząca wpływu różnych kultur na zdrowie, chorobę (57,5%), umiejętności rozpoznawania problemów wynikających z różnic kulturowych (59,4%) oraz postawa przezwyciężania postawy etnocentrycznej, uprzedzeń, stereotypów (59,4%).” Analiza wniosków wskazuje potrzebę znajomości tematyki dotyczącej innych kultur. Postawy i umiejętności ułatwiające pielęgniarce nawiązanie kontaktu z osobą prezentującą odmienną kulturę to między innymi znajomość języka, respektowanie i uznawanie różnic kulturowych.
Mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Bibliografia:
Leininger, MM i McFarland, MR: Pielęgniarstwo transkulturowe: koncepcje, teorie, badania i praktyka. New York: McGraw Hill., 2002, Str. 46
Leininger, MM: Pielęgniarstwo transkulturowe: koncepcje, teorie, badania i praktyki. Nowy Jork: McGraw Hill, 1995, Inc. 5, str. 75
Leininger, MM: Teoria różnorodności i uniwersalności opieki kulturowej. New York: NationalLeague for Nursing., 1995, Str. 44–45
Majda A., Zalewska-Puchała J., Ogórek-Tęcza B.(red.): Pielęgniarstwo transkulturowe. Wyd. PZWL, Warszawa 2020
Zalewska-Puchała J., Majda A.: „Wrażliwość międzykulturowa w opiece położniczej”, Problemy Pielęgniarstwa, 2012, 20 (3), 416-422
Zdziebło K., Nowak-Starz G., Makieła E., Stępień R.,Wiraszka G.: „Kompetencje międzykulturowe w pielęgniarstwie”, Problemy Pielęgniarstwa, 2014, 22 (2), 367-372
