Rola pielęgniarki w profilaktyce antytytoniowej

Cz. VI

Antynikotynowa edukacja pacjenta

Ustawiczna styczność z pacjentem, częste rozmowy, dobre relacje i komunikacja zarówno werbalna, jak i niewerbalna oraz zaufanie są czynnikami sprzyjającymi w podejmowaniu działań profilaktycznych, jak w zachęcaniu do porzucenia nałogu.

W oparciu o diagnozę okoliczności, pielęgniarka może podjąć czynności promocyjne i profilaktyczne dążące do zredukowania determinantów ryzyka wystąpienia chorób związanych z paleniem tytoniu.

Duże znaczenie w edukacji antynikotynowej ma funkcja wychowawcza pielęgniarki w stosunku do pacjenta. Polega ona na realizacji zamierzonego oddziaływania na osobowość pacjenta w celu uzyskania zmian postaw i postrzegania palenia tytoniu.

Poprzez swoją działalność może wpłynąć na system wartości i kształtowanie odpowiedzialności za zdrowie i życie pacjenta oraz jego rodziny.

Edukacja pacjenta uzależnionego od tytoniu to proces, w którym głównym celem jest spowodowanie modyfikacji jego postępowania, wzbudzenie motywacji do zaprzestania palenia.

Ważną i jednocześnie główną rolę sprawuje pielęgniarka w opiece zdrowotnej nad uczniami. Cała działalność pielęgniarki w szkole opiera się na prowadzeniu edukacji zdrowotnej. Każdy kontakt z uczniem może generować możliwości edukacyjne. Jako osoba z wykształceniem medycznym może stanowić autorytet dla ucznia w kwestiach zdrowia. Jest osobą, której łatwiej niż nauczycielowi jest zdobyć zaufanie uczniów. Dzięki temu może kształtować w nich postawy prozdrowotne.

Pielęgniarka powinna brać czynny udział w realizacji programów profilaktycznych,

w tym antynikotynowych. Angażowanie uczniów w przeprowadzane kampanie promujące szkodliwość nikotyny, może mieć korzystny wpływ na ich przekonania dotyczące palenia tytoniu.

Bardzo ważne znaczenie w propagowaniu zachowań prozdrowotnych mają Szkoły Promujące Zdrowie (SzPZ). W Polsce inicjatywa SzPZ została podjęta w latach 1992 -1995. W szkołach tych wdrożono obowiązkowe ścieżki edukacyjne „edukacja prozdrowotna”, co sprzyja większej efektywności edukacji zdrowotnej.

Duże możliwości edukacyjne daje pielęgniarce praca w podstawowej opiece zdrowotnej. Podczas wykonywania badań diagnostycznych, takich jak np. EKG, pomiar RR, czy spirometria, pielęgniarka powinna przeprowadzać Minimalną Interwencję Antynikotynową, tzw. 5xP (ang. 5xA.): pytaj (ask), poradź (advise), przeprowadź ocenę (assess), pomóż (assist), planuj (arrange). Każdy kontakt z pacjentem, każda jego wizyta w gabinecie pielęgniarki, czy lekarza, winna być okazją podejmowania działań zmierzających do porzucenia nałogu.

W placówkach ochrony zdrowia powinny znajdować się materiały edukacyjne takie jak broszury, plakaty propagujące szkodliwość palenia tytoniu, a także informacje o dostępności świadczeń terapii antynikotynowej. Pacjent powinien mieć dostęp do źródeł informacji o możliwościach pomocy w porzucaniu palenia, takich jak numer do telefonicznej poradni pomocy palącym, stron internetowych, itp.

Ponieważ niewielu pacjentów wiąże palenie tytoniu z poważnymi skutkami zdrowotnymi, co wykazały badania przeprowadzone przez Centrum Onkologii w Warszawie, istotne jest konsekwentne uświadamianie pacjentom zagrożeń spowodowanych paleniem tytoniu.

Poważnym problemem dość często bagatelizowanym, jest nikotynizm wśród osób starszych. Palenie tytoniu wśród osób w starszym wieku powoduje wzrost zagrożenia powikłaniami ze strony układu sercowo – naczyniowego, oddechowego, a także wzrost zachorowalności na nowotwory.

Prowadzenie regularnej edukacji tych pacjentów oraz czynności leczniczych podejmowanych przez lekarzy, doprowadzających do porzucenia palenia poprawiłoby w dużym stopniu komfort ich życia.

Proces porzucania palenia jest procesem bardzo trudnym, przebiegającym w kilku etapach tzw. cyklu decyzyjnego wg modelu Prochaski i Diclemente, na który składają się fazy prekontemplacji, kontemplacji, czyli poważnego zastanawiania się nad zaprzestaniem palenia, a następnie do ostatecznej decyzji rozprawienia się z nałogiem.

Najważniejsze jest pobudzenie motywacji do zaprzestania palenia papierosów.

Do rozpoznania poziomu motywacji pacjenta do porzucenia nałogu pomocny jest test motywacyjny wg Niny Schneider składający się dwunastu pytań. Gotowość do zaprzestania palenia jest tym większa, im więcej odpowiedzi twierdzących.

Aby realizować skuteczną edukację pacjentów, pielęgniarki i lekarze winni posiadać obszerną wiedzę na temat nikotynizmu, potrafić wskazać różne drogi do odchodzenia od nałogu, a także swoją postawą stanowić wzór dla pacjentów.

Postawa pielęgniarek wobec palenia tytoniu

Nierzadkim zjawiskiem jest uzależnienie od palenia tytoniu wśród personelu medycznego. Edukując pacjentów na temat szkodliwości palenia tytoniu, powinni oni oprócz przekazywania rzetelnej wiedzy i propagowania skutecznych działań prowadzących do porzucania nałogu, reprezentować postawę godną naśladowania. Paląc papierosy, stają się mało wiarygodni dla pacjentów.

Palacz tytoniu informowany o zagrożeniach wynikających z jego nałogu zaczyna wątpić w teorie szkodliwości nikotynizmu, ponieważ osoby stanowiące dla niego autorytet w tym zakresie, sami są zniewoleni przez papierosy.

Ludzie ci, wiedząc o nałogu pielęgniarki, czy lekarza, tracą wówczas bodziec do zaprzestania palenia papierosów.

Bardzo wrażliwe na takie postawy są dzieci i młodzież. Brak spójności w działaniach dorosłych, a zwłaszcza osób, które z racji wykonywania zawodu medycznego powinny mieć największą świadomość skutków palenia, powoduje utratę wiarygodności i popycha młodych ludzi ku nałogowi.

Palenie papierosów jest uzależnieniem, które objawia się postawami antyzdrowotnymi, przyjmowanymi w sposób świadomy. Osoby z wykształceniem medycznym, paląc papierosy wykazują zachowania sprzeczne z posiadaną wiedzą.

Zawód pielęgniarki ma fundamentalne znaczenie w świadczeniu zabiegów leczniczo – pielęgnacyjnych chorym ludziom. Należy do zawodów narażonych na duże obciążenie psychiczne i fizyczne.

Poziom stresu w pracy pielęgniarki jest bardzo wysoki. Spowodowany jest dużym obciążeniem obowiązkami, odpowiedzialnością za pacjenta, gdzie podejmowanie błyskawicznych decyzji może uratować życie człowieka, pracą w systemie zmianowym, zaburzonymi relacjami interpersonalnymi między personelem medycznym, niskimi zarobkami i wieloma innymi czynnikami.

Palenie papierosów jest częstym sposobem na redukcję napięcia spowodowanego stresem.

Z powodu nieumiejętności radzenia sobie ze stresem, wiele palących papierosy przedstawicielek tego zawodu ma duże trudności w pozbyciu się nałogu.

Jak wykazują badania większość pielęgniarek palących tytoń zdaje sobie sprawę ze skutków nałogu, lecz nie przenosi się to na ich decyzje o zaprzestaniu palenia.

Niepokojące jest jednak to, iż są pielęgniarki, które nie wiążą palenia papierosów z powstawaniem groźnych chorób. Wynikać to może z braku wiedzy, jak i z faktu, że konsekwencje palenia tytoniu występują zazwyczaj po upływie wielu lat, nie sprawiając poważnych problemów zdrowotnych w krótkim czasie konsumpcji papierosów.

Należy wspomnieć również o wysokim poziomie uzależnienia palących pielęgniarek.

Potwierdzają to badania przeprowadzane w środowisku pielęgniarskim w różnych placówkach na terenie kraju.

Poważnym problemem jest palenie papierosów podczas dyżurów w miejscu pracy. Przyznaje się do tego nie mała grupa pielęgniarek.

Zachowanie to jest niezgodne z ustawą o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych zabraniającej palenia tytoniu „na terenie zakładów opieki zdrowotnej i w pomieszczeniach innych obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne”.

Oprócz tego, pielęgniarka przerywając często pracę, aby zapalić papierosa zaniża swoją efektywność, nierzadko powodując konflikty między personalne z niepalącymi współpracownikami.

Pielęgniarka paląca papierosy nie jest wiarygodną osobą, aby prowadzić skuteczną edukację zdrowotną i promować zdrowy styl życia, który jest najważniejszą składową uwarunkowania zdrowia.

Wydaje się, że najkorzystniejszą drogą do porzucania palenia tytoniu przez pielęgniarki jest pogłębianie ich wiedzy na temat skutków palenia, a także uczenie przedstawicielek tego zawodu umiejętności radzenia sobie ze stresem.

Przyniosło by to wiele korzyści zdrowotnych i ekonomicznych dla nich samych, jak i pacjentów.

mgr Joanna Lewoniewska

Źródła:

1. Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna. Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2007.

2. Ciechaniewicz W.: Pedagogika. Podrecznik dla szkół medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000.

3. Buczkowski K., Buczkowska M.: Postępowanie z pacjentem, palącym tytoń w warunkach praktyki lekarza rodzinnego. Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego, Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Via Medica, Toruń 2009.

4. Suwała M., Gerstenkorn A.: Rola pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej w pierwotnej i wtórnej profilaktyce antytytoniowej. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, Łódź 2012, Tom 18, Nr 3.

5. Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej- Curie Warszawski Uniwersytet Medyczny. Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe (GATS), Polska 2009-2010.

6. Gerstenkorn A., Drygas W., Suwała M.: Wpływ cech społeczno-demograficznych na palenie tytoniu w starszym wieku [pdf], Łódź, Przegląd Lekarski 2008 / 65 / 10.

7. Górecka D.: Metody odzwyczajania od palenia tytoniu. Służba Zdrowia, nr 46-47, 2000.

8. Kowalewska B., Krajewska-Kułak E., Jankowiak B.: Uzależnienie od nikotyny wśród personelu pielęgniarskiego. Problemy Higieny i Epidemiologii, Poznań 2007, nr 88, suplement 3.

9. Wzorek A.: Porównanie przyczyn stresu wśród pielęgniarek pracujących na oddziałach o różnej specyfice. Studia Medyczne, Kielce 2008, 11.

10. Olejniczak D.: Nikotynizm i pielęgniarki?. Magazyn Pielęgniarki i Położnej, Warszawa 2012, nr 4.

11. Sochocka L.: Problem palenia tytoniu wśród pielęgniarek – badanie własne. Opolska Pielęgniarka i Położna, Opole 2011, nr 5

12. Ustawa z dnia 8 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.