Powikłania związane z wieloletnią, a zwłaszcza źle wyrównaną metabolicznie i późno rozpoznaną cukrzycą stanowią duże obciążenie finansowe, nie tylko dla budżetów domowych osób chorych, ale także dla całego systemu ochrony zdrowia. Właśnie, dlatego wczesne wykrycie choroby, umożliwiające jak najszybsze rozpoczęcie leczenia jest jednym z podstawowych działań mających na celu zmniejszenie ilości powikłań cukrzycy i poprawę jakości życia pacjentów.
Prawidłowy poziom glukozy we krwi (zwany prawidłową glikemią) na czczo według wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), to glikemia mieszcząca się w przedziale 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l)), zaś glikemię na czczo, której wartości znajdują się w zakresie 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) określamy „nieprawidłową glikemią na czczo” – jest to tzw. stan przedcukrzycowy, określany również przez lekarzy, jako „prediabetes”.
Kiedy możemy postawić rozpoznanie cukrzycy? Rozpoznanie cukrzycy stawiamy, gdy poziom glikemii na czczo wynosi ≥ 126 mg/dl (≥ 7 mmol/l), przy czym badanie musi być wykonane dwukrotnie, a każde oznaczenie należy wykonać innego dnia. Przy rozpoznawaniu cukrzycy należy pamiętać, że pomiar stężenia glukozy we krwi musi być wykonywany z krwi żylnej, a nie z krwi włośniczkowej przy użyciu glukometru. Glikemia oznaczana na czczo, to pomiar wykonywany 8-14 godzin od spożycia ostatniego posiłku. Do rozpoznania cukrzycy wystarczy również przygodna glikemia (wykonana o dowolnej porze dnia), której wartość wynosi ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l)), przy współistniejących objawach hiperglikemii, najczęściej w postaci wzmożonego pragnienia, wielomoczu oraz osłabienia. Kolejną metodą służącą do rozpoznawania cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego określanego, jako „nieprawidłowa tolerancja glukozy” jest doustny test tolerancji glukozy- OGTT (ang. oral glucose tolerance test), zwany również doustnym testem obciążenia glukozą lub po prostu testem OGTT.
W niektórych sytuacjach test ten bywa niestety niediagnostyczny. Przyczyną jest jego niewłaściwe wykonanie, związane najczęściej z niedoinformowaniem pacjentów dotyczącym właściwego przygotowania i przeprowadzenia testu. Sytuacja taka znacznie częściej ma miejsce w przypadku pacjentów, którzy wykonują test w warunkach ambulatoryjnych. Nie tak dawno trafiła do mnie pacjentka z objawami cukrzycy, która wcześniej wykonując test „na własną rękę” w jednej z poradni na mieście, po wypiciu roztworu glukozy zamiast w spoczynku przez 2 godziny oczekiwać na kontrolny pomiar glikemii, postanowiła „wyskoczyć” na miasto i przy okazji załatwić i kilka spraw. W ciągu dwóch godzin faktycznie obeszła kilka sklepów, zrobiła zakupy i opłaciła rachunki za mieszkanie. Wynik testu oczywiście nie był diagnostyczny, bo oznaczenie glikemii po dwóch godzinach aktywności nie wykazało cukrzycy, przez co w rzeczywistości właściwe rozpoznanie choroby zostało opóźnione o kilka miesięcy. Przy okazji dodam, że chora w międzyczasie w pomiarach wykonywanych „z ciekawości” na glukometrze ojca w warunkach domowych miała często glikemie przekraczające 200 mg/dl...
Na czym więc polega test OGTT i u jakiej grupy pacjentów powinien być wykonywany?
Według wytycznych PTD doustny test tolerancji glukozy wykonujemy u osób, u których jednokrotny lub dwukrotny pomiar glikemii na czczo wyniósł 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l), jak również w sytuacjach, gdy przy oznaczonej glikemii na czczo poniżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) istnieje uzasadnione podejrzenie nietolerancji glukozy lub cukrzycy. Również kobiety będące w ciąży, które znajdują się w grupie ryzyka rozwoju cukrzycy lub gdy wystąpią u nich pierwsze objawy sugerujące cukrzycę należy diagnozować w kierunku cukrzycy ciążowej natychmiast po przeprowadzeniu pierwszej wizyty ginekologicznej –w pierwszym trymestrze ciąży. Jeśli wykonany wówczas test OGTT nie potwierdzi cukrzycy, to powinien zostać powtórzony między 24.-28.tygodniem ciąży (w tym okresie wszystkie ciężarne niezależnie od ryzyka rozwoju choroby powinny mieć wykonany przesiewowy test OGTT z 75 g. glukozy)
Wielu chorych niestety nie posiada dokładnych informacji jak przygotować się do testu OGTT, aby badanie było w pełni diagnostyczne. Jak zatem pacjent powinien prawidłowo przygotować się do testu? Przez 3 dni przed planowanym badaniem należy stosować dietę o normalnej zawartości węglowodanów (> 150 mg/dobę), a rozpoczęcie badania na czczo musi nastąpić po co najmniej 8-godzinnym wstrzymaniu się od przyjmowania posiłków i picia płynów. Pacjent powinien być wypoczęty, po przespanej nocy. Do momentu pobrania próbki krwi osoba badana powinna wstrzymać się z przyjmowaniem regularnie stosowanych leków. Przeprowadzenie testu wymaga również wcześniejszego odstawienia leków, które w istotny sposób mogą wpływać na poziom glukozy we krwi (np. działających hiperglikemizująco kortykosteroidów). W związku z powyższym przed wykonaniem testu na własną rękę w razie jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady swojego lekarza. Po oznaczeniu glikemii we krwi żylnej na czczo należy w ciągu 5 minut wypić 75 g. glukozy rozpuszczonej w 250-300 ml wody. Roztwór jest bardzo słodki, co może być przyczyną wystąpienia nudności. Z uwagi na niezbyt przyjemne objawy niepożądane mogące wystąpić podczas lub tuż po spożyciu glukozy, w niektórych przypadkach dopuszcza się dodanie niewielkiej ilości soku z cytryny, który poprawia walory smakowe, nie wpływając istotnie na wynik przeprowadzonego testu. Również schłodzenie roztworu ułatwia jego wypicie, redukując możliwość wystąpienia nieprzyjemnych nudności. Po wypiciu roztworu glukozy należy w pozycji siedzącej czekać przez 2 godziny na ponowne pobranie próbki krwi. W tym czasie nie wolno wykonywać wysiłku fizycznego, spożywać dodatkowych posiłków i płynów oraz palić papierosów. Nie zaleca się również intensywnego wysiłku intelektualnego – np. rozwiązywania trudnych rebusów czy krzyżówek. Nasz mózg podczas intensywnego wysiłku zużywa duże ilości glukozy, co nie zawsze jest przez diagnostów doceniane, a może mieć wpływ na wynik testu.
Czy są jakieś przeciwskazania do wykonania testu? OGTT nie powinno wykonywać się u osób z już rozpoznaną cukrzycą, a także u osób z chorobami przewodu pokarmowego, które mogą utrudniać przeprowadzenie testu poprzez zaburzenia wchłaniania podanego roztworu glukozy, np. w zespołach złego wchłaniania, czy w stanach po resekcji żołądka. Przeciwskazaniem do wykonania OGTT są również wszelkiego rodzaju stany ostre, takie jak świeży zawał serca, czy udar mózgu, a także urazy, znacznie niedożywienie, czy choroby przebiegające z gorączką. Test OGTT nie powinien być przeprowadzany wśród pacjentów znajdujących się w ciężkim stanie ogólnym lub w stanach znacznego wyczerpania organizmu.
Dość częstym błędem popełnianym przez pacjentów jest wprowadzanie diety niskokalorycznej na kilka dni przed planowanym testem lub wykonywanie przez pacjentów dotychczas prowadzących siedzący tryb życia intensywnych ćwiczeń fizycznych dzień przed badaniem, które wpływają na zmniejszenie insulinooporności tkankowej. Takie działania mogą opóźnić rozpoznanie cukrzycy. Przy okazji badania warto jeszcze raz podkreślić, że krew pobierana do oznaczenia poziomu glukozy musi być pobrana z żyły, a oznaczenie stężenia glukozy powinno być wykonane w laboratorium. Nie należy stosować do celów diagnostycznych oznaczeń glikemii wykonanych przy użyciu glukometrów. Tak wykonane badanie nie pozwala na rozpoznanie cukrzycy, a lekarze stawiający rozpoznanie cukrzycy na podstawie pomiaru poziomu glukozy wykonanego glukometrem, wypisując pacjentom leki refundowane stosowane w leczeniu cukrzycy narażają się na kary ze strony Narodowego Funduszu Zdrowia, który wymaga rozpoznania choroby postawionego na podstawie pomiaru poziomu glukozy z krwi żylnej, zgodnie z zaleceniami Polskiego towarzystwa Diabetologicznego.
Jak interpretować wyniki przeprowadzonego testu? Wynik < 140 mg/dl (7,8 mmol/l) w 120 minucie testu jest wynikiem prawidłowym. Stwierdzenie wartości glikemii ≥ 200 mg/dl ( 11,1 mmol/l) uprawnia nas do rozpoznania cukrzycy, zaś wartości pomiędzy 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l) wskazują na stan przedcukrzycowy określany, jako „nieprawidłowa tolerancja glukozy”, który stanowi sygnał ostrzegawczy i wskazuje na konieczność modyfikacji dotychczasowego trybu życia. Z kolei cukrzycę ciążową rozpoznajemy już przy wartościach glikemii ≥ 140 mg/dl (≥ 7,8 mmol/l) w 2 h testu OGTT. Nieprawidłowe wyniki glikemii w teście OGTT wskazują na konieczność jak najszybszej konsultacji diabetologicznej i wdrożenia odpowiedniego postępowania terapeutycznego.
