Wstęp.
Pierwszym krokiem do osiągnięcia synergii, zgodnie z dokumentem "Ramy strategiczne rozwoju systemu ochrony zdrowia na lata 2021–2027, z perspektywą do 2030 r." , jest przegląd świadczeń z zakresu pomocy społecznej oraz usprawnienie przepływu informacji w celu poprawy zarządzania systemami, w szczególności poprawy koordynacji oraz eliminacji duplikowania świadczeń. Ważnym elementem opieki na styku systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej jest organizacja wsparcia dla osób z chorobami otępiennymi, niepełnosprawnych i starszych oraz opiekunów osób wymagających pomocy w codziennym
funkcjonowaniu.
Jak zauważa Ministerstwo Zdrowia "Polski system opieki długoterminowej, służący zaspokajaniu potrzeb osób starszych i wymagających wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, opiera się na dwóch niezależnych od siebie filarach (systemie ochrony zdrowia oraz systemie pomocy społecznej)." (Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 27 sierpnia 2021 r. w sprawie mapy potrzeb zdrowotnych Dz. Urz. Ministra Zdrowia z 2021 r., poz. 69).
Konstatując ten niezaprzeczalny fakt, Ministerstwo Zdrowia, jako rekomendowany kierunek działań wskazuje, iż "pożądanym jest wprowadzenie standardu organizacyjnego opieki paliatywnej i hospicyjnej oraz koordynacja działań pomiędzy POZ, opieką długoterminową i pomocą społeczną."(Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 27 sierpnia 2021 r. w sprawie mapy potrzeb zdrowotnych Dz. Urz. Ministra Zdrowia z 2021 r., poz. 69).
Trudno nie zgodzić się z taką rekomendacją, w szczególności w kontekście wyników kontroli przeprowadzonych przez Najwyższą Izbę Kontroli, zgodnie z którymi "W latach 2015-2018 najwięcej placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym wieku prowadzono w województwach: mazowieckim, śląskim, pomorskim, dolnośląskim i małopolskim. Ich liczba wzrosła z 416 do 564 (35,6%), a liczba miejsc, które oferowały z ok.14 tys. do ponad 20 tys. (47,0%). Domów pomocy społecznej przybyło w tym czasie znacznie mniej - z 819 do 875 (6,8%), a liczba miejsc dla pensjonariuszy wzrosła tam z niemal 77,5 tys. do prawie 84 tys. (7,9%)." https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nadzor-nad-placowkami-opieki-calodobowej.html
Opieka długoterminowa.
Opieka długoterminowa odnosi się do organizacji i udzielania szerokiego zakresu usług leczniczych, opiekuńczych i pielęgnacyjnych oraz pomocy osobom, których zdolność do samodzielnego życia jest ograniczona w dłuższym okresie ze względu na wiek, stan zdrowia lub niesprawność funkcjonalną.
Zgodnie z definicją WHO i OECD opiekę długoterminową definiuje się jako zakres usług udzielanych osobom z ograniczoną fizyczną, psychiczną lub poznawczą zdolnością funkcjonowania, na skutek czego osoby te przez dłuższy czas stają się zależne od pomocy w podstawowych aktywnościach życia codziennego. Opiekę tę można traktować jako całokształt działań medycznych i społecznych polegających na świadczeniu długotrwałej opieki pielęgniarskiej, rehabilitacji, świadczeń terapeutycznych i usług pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz kontynuacji leczenia farmakologicznego i dietetycznego osobom przewlekle chorym i wymagającym wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, które nie wymagają hospitalizacji w warunkach oddziału szpitalnego. Opieka ta może być udzielana przez opiekunów formalnych (personel medyczny i pracowników pomocy społecznej) lub opiekunów nieformalnych (rodzinę, bliskich, wolontariuszy) (Stan faktyczny i perspektywy rozwoju opieki długoterminowej w Polsce, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2012, http://oipip.opole.pl/wp-content/uploads/2014/04/pod_strategia.pdf).
W Polsce opieka długoterminowa obejmuje tylko świadczenia udzielane w ramach systemu opieki zdrowotnej, jednak pomoc osobom wymagającym wsparcia w codziennym funkcjonowaniu jest także świadczona w ramach systemu opieki społecznej. Zatem oba systemy - opieki zdrowotnej i pomocy społecznej - współpracują ze sobą, a przynajmniej powinny, w sprawowaniu całościowej opieki nad osobą z ograniczoną samodzielnością („Zdrowa przyszłość ramy strategiczne rozwoju systemu ochrony zdrowia na lata 2021–2027, z perspektywą do 2030 r.”, https://www.gov.pl/web/zdrowie/zdrowa-przyszlosc--strategia-rozwoju-ochrony-zdrowia-na-kolejne-dziewiec-lat#:~:text=Dokument%20%E2%80%9EZdrowa%20przysz%C5%82o%C5%9B%C4%87.,jako%20warunek%20wydatkowania%20%C5%9Brodk%C3%B3w%20europejskich).
Świadczenia lecznicze, pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach zdrowotnej opieki długoterminowej są udzielane zarówno w warunkach stacjonarnych, jak i domowych. Całodobowe świadczenia w ramach opieki stacjonarnej są udzielane w zakładach opiekuńczo-leczniczych (ZOL) i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych (ZPO). Oddzielną formą są ZOL/ZPO dla osób chorych psychicznie. W ramach opieki domowej świadczenia udzielane są przez zespół długoterminowej opieki domowej dla dorosłych, dzieci i młodzieży wentylowanych mechanicznie oraz przez pielęgniarki opieki długoterminowej domowej.
Opieki długoterminowej udzielają przede wszystkim lekarze, pielęgniarki i fizjoterapeuci.
Zgodnie z definicją WHO i OECD opiekę długoterminową definiuje się jako zakres usług udzielanych osobom z ograniczoną fizyczną, psychiczną lub poznawczą zdolnością funkcjonowania, na skutek czego osoby te przez dłuższy czas stają się zależne od pomocy w podstawowych aktywnościach życia codziennego. Opiekę tę można traktować jako całokształt działań medycznych i społecznych polegających na świadczeniu długotrwałej opieki pielęgniarskiej, rehabilitacji, świadczeń terapeutycznych i usług pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz kontynuacji leczenia farmakologicznego i dietetycznego osobom przewlekle chorym i wymagającym wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, które nie wymagają hospitalizacji w warunkach oddziału szpitalnego.
Świadczenia zdrowotne w ramach opieki społecznej.
Należy w tym miejscu przypomnieć, że stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż świadczenie szpitalne to świadczenia opiekuńcze, pielęgnacyjne, paliatywne, hospicyjne, świadczenia z zakresu opieki długoterminowej, rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz lecznictwa uzdrowiskowego, udzielane pacjentom, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednio urządzonych, stałych pomieszczeniach (art. 2 pkt. 12 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654), tj. z dnia 16 marca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 711 z późn. zm.).
Osoba wymagająca wzmożonej opieki medycznej kierowana jest na podstawie art. 33a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1398, 1492, 1493 i 1578) do zakładu opiekuńczo-leczniczego lub pielęgnacyjno-opiekuńczego (art. 54 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej), co oznacza, że osoba nie „wymagająca wzmożonej opieki medycznej”, ale wymagające opieki medycznej, może korzystać z tej opieki, w tym świadczeń opiekuńczych na zasadach określonych w ustawie o pomocy społecznej, w placówce zapewniającą całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku.
W takiej Placówce przebywają osoby nie „wymagające wzmożonej opieki medycznej”, ale wymagające opieki medycznej, w tym:
- pielęgnacji w czasie choroby (art. 68 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej) oraz;
- usług opiekuńczych zapewniających pielęgnację w chorobie oraz pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych (art. 68a ust. 3 ustawy o pomocy społecznej).
W ramach opieki społecznej wykonywane są świadczenia zdrowotne pielęgnacyjne, w tym pielęgnacja w czasie choroby zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej oraz usługi opiekuńcze zapewniające pielęgnację w chorobie oraz pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych zgodnie z art. 68a ust. 3 ustawy o pomocy społecznej.
Podmiot prowadzący placówkę zapewniającą całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku jest obowiązany: 4) zapewnić wykonywanie czynności, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1, przez osoby posiadające kwalifikacje niezbędne do wykonywania zawodu lekarza, pielęgniarki, położnej, ratownika medycznego, opiekuna w domu pomocy społecznej, opiekuna osoby starszej, asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekunki środowiskowej, opiekuna medycznego albo osoby posiadające udokumentowane co najmniej 2-letnie doświadczenie zawodowe polegające na świadczeniu usług opiekuńczych osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku oraz ukończone szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy (art. 68a pkt. 4 ustawy o pomocy społecznej).
Rekapitulując:
"Chodzi o potwierdzenie procentu cukru w cukrze ..." (cytat z filmu "Poszukiwany, poszukiwana"), a zatem w istocie chodzi o to, aby zastanowić się i rozważyć "ile dzisiaj jest opieki zdrowotnej w pomocy społecznej" . Wydaje się, że coraz więcej. Do takich wniosków skłania, między innymi, ustawowe wymaganie wprowadzenia standardu zatrudnienia personelu pielęgniarskiego od dnia 1 czerwca 2023 r.
Konsekwencje przyjęcia takiego stanowiska, tj., iż "dzisiaj jest coraz więcej opieki zdrowotnej w pomocy społecznej" , są naprawdę doniosłe w różnych aspektach działalności opieki społecznej, zarówno w aspekcie oceny legalności prowadzenia takiej działalności, skutków podatkowych, czy też oceny z punktu widzenia prowadzenia dokumentacji medycznej. Ale o tym już w następnej części.
