Rekordowa liczba Polaków, bo aż 9 proc. ogólnej populacji, zaszczepiło się przeciw grypie w sezonie 2021/2022. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy uważają, że zainteresowanie tą formą profilaktyki przeciwgrypowej będzie nadal rosło. Oczekują od rządu stabilnej sytuacji przez cały sezon szczepień. – Zmiany w odpłatności oraz istotne zmiany w systemie nie mogą być wdrażane w połowie sezonu, a nawet później. Nie powinny mieć miejsca również takie sytuacje, w których odbiera się pacjentom przyznane wcześniej świadczenia – podkreślają specjaliści.
Najliczniejszą grupą korzystającą ze szczepień w minionym sezonie grypowym byli seniorzy. Wyszczepialność w tej grupie wiekowej wyniosła blisko 23 proc. Zdaniem ekspertów OPZG wynika to zarówno z pełnego finansowania szczepień dla osób 75+, jak i 50-procentowej refundacji szczepionki dla osób 65+ oraz objęcia tej grupy programem bezpłatnych szczepień realizowanych z puli publicznej. Kolejną grupą osób najchętniej korzystających z możliwości szczepień byli dorośli (6,6 proc. vs. 3,6 proc. w sezonie 2020/2021). Ten istotny wzrost to efekt m.in. rozszerzenia refundacji szczepionek dla pacjentów, zapewnienia finansowania dla określonych grup zawodowych, m.in. pracowników ochrony zdrowia, domów opieki, nauczycieli, służb mundurowych oraz umożliwienia od listopada 2021 bezpłatnych szczepień przeciw grypie dla wszystkich osób powyżej 18. roku życia. Nie bez znaczenia było również to, że uprawnienia do wykonywania szczepień nabyły kolejne zawody medyczne, umożliwiono też – wzorem innych krajów UE – szczepienia przeciw grypie w aptekach. Dzięki rozpowszechnieniu donosowej szczepionki dla dzieci oraz refundacji szczepionek przeciw grypie dla wszystkich dzieci od 6. miesiąca do 18. roku życia zaobserwowano również wzrost zainteresowania szczepieniami dzieci. W sezonie 2021/2022 przeciw grypie zaszczepiono 2,4 proc. dzieci do lat 4 oraz 2,2 proc. – dzieci w wieku 5–14 lat.
Szacunki na sezon 2022/2023
Eksperci skupieni w OPZG stoją na stanowisku, że dostępność i zainteresowanie Polaków szczepieniami przeciw grypie będzie nadal rosło. Wstępnie wskazywali na potrzebę dostarczenia na rynek polski w sezonie 2022/2023 ok. 4,1 mln dawek. Po kolejnej weryfikacji, w której uwzględniono to, że w minionym sezonie nierównomierny dostęp do szczepionek doprowadził na początku do dużych deficytów, a na końcu do dużych nadmiarów i konieczności utylizacji szczepionek, oszacowano rynek na 2,64 mln zużytych dawek, co przy 20-proc. wzroście i niezmienionych warunkach dostępności szczepionki, oznaczałoby zapotrzebowanie w kolejnym sezonie grypowym na 3,17 mln dawek.
– Bezpośredni wpływ na szacunki miały takie czynniki, jak: bezpłatne szczepienia personelu medycznego, służb publicznych i edukacji, powszechniejsze wykorzystanie wszystkich wskazań refundacyjnych od początku sezonu szczepień oraz poszerzenie listy zawodów wykonujących szczepienia przeciw grypie sezonowej o pielęgniarki, farmaceutów i inne zawody medyczne, jak również wprowadzenie szczepień przeciw grypie do aptek – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Adam Antczak, kierownik Kliniki Pulmonologii Ogólnej i Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
Konsensus specjalistów
W celu uprawnienia realizacji szczepień przeciw grypie w nadchodzącym sezonie eksperci OPZG rekomendują wprowadzenie zmian systemowych wspierających dostępność do szczepień i wyszczepialność. Postulują wczesne kontraktowanie szczepionek, by uniknąć zakupów interwencyjnych oraz dopracowanie systemu dystrybucji dawek, będących w dyspozycji Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. – Niezbędne jest ustalenie realnego kalendarza dostaw, uwzględniającego zapotrzebowanie rynkowe i sezonowość szczepień. Polacy mają zwyczaj szczepić się w ciągu 2 pierwszych miesięcy sezonu grypowego, kiedy najczęściej brakuje szczepionek na rynku. W późniejszych miesiącach, kiedy już są one dostępne, zainteresowanie szczepieniami jest zdecydowanie słabsze – podkreśla dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas, członek Rady Naukowej OPZG, kierownik Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich
Eksperci postulują objęcie szczepień przeciw grypie powszechnym systemem skierowań na szczepienia (alerty SMS, e-skierowania, e-rejestracja), ponieważ wówczas system widzi wszystkich pacjentów i można bez przeszkód wykonywać je wszędzie, także w aptece. Za niezbędne uznają prowadzenie szerokiej akcji informacyjnej na temat refundacji szczepień we wszystkich grupach wiekowych oraz lokalizacji, gdzie można je wykonać. Opracowany przez nich konsensus zakłada także umożliwienie: preskrypcji szczepionek farmaceutom i pielęgniarkom, dokonywania zakupu szczepionek w hurtowniach farmaceutycznych prywatnym praktykom lekarskim i pielęgniarskim, jak również informowania przez apteki o usłudze szczepienia wykonywanej w ramach opieki farmaceutycznej. Niezbędne jest też udogodnienie realizacji szczepień personelu medycznego poprzez usprawnienie dostaw dawek do placówek, zwiększenie motywacji do wykonywania szczepień i podniesienia ich konkurencyjności do COVID-19 poprzez podniesienie ich wyceny, jak również wykorzystanie sieci laboratoriów diagnostycznych COVID-19 do diagnostyki i raportowania zachorowań na grypę.
Flu&COVID Meeting 2022
W związku z rosnącą liczbą wykrytych przypadków grypy podczas pandemii COVID-19, WHO zaleciła wszystkim krajom przygotowanie się na wspólne krążenie wirusa grypy i SARS-CoV-2 i wzmocnienie zintegrowanego nadzoru w celu jednoczesnego monitorowania grypy i SARS-CoV-2. Dlatego – jak podkreślił prof. Adam Antczak, otwierając Flu&COVID Meeting 2022, rok 2022 ma być poświęcony budowaniu spójnego planu zapobiegania grypie i COVID-19. – Mimo wielu pozytywnych zmian, w dalszym ciągu istnieje potrzeba wypracowania rozwiązań, które skrócą ścieżkę pacjenta do realizacji szczepienia i podniosą poziom wyszczepialności wśród społeczeństwa. Należy postawić na racjonalną alokację zasobów i wczesne uodpornienie osób kluczowych dla funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, państwa oraz najbardziej zagrożonych zachorowaniem, koncentrację zasobów w celu jednoczesnego zwiększania wyszczepialności przeciw obu chorobom oraz zwiększanie wydajności i lepsze wykorzystanie szczepionek – wskazał prof. Antczak.
W trakcie dyskusji eksperci OPZG wyrazili zaniepokojenie ostatnimi decyzjami Ministerstwa Zdrowia w zakresie organizacji szczepień przeciwko grypie w sezonie 2022/2023. Negatywnie ocenili zakończenie finansowania populacyjnych szczepień z budżetu państwa. Zaapelowali jednocześnie o dalsze finansowanie szczepień personelu medycznego na warunkach realizowanych już w sezonie 2020/2021, kiedy to NFZ refinansował placówkom medycznym szczepienia personelu realizowane preparatami uzyskanymi z rynku prywatnego. Za konieczne uznali również utrzymanie finansowania ze środków publicznych szczepień przeciw grypie w aptekach, aby mogły one szczepić pacjentów bezpłatnie, odciążając w ten sposób ZOZ-y. Postulat ten w pełni poparł samorząd aptekarski. – Nie powinno być sytuacji, w której apteka będzie zmuszona pobierać od pacjenta opłatę za usługę szczepienia, dostępną w przychodni za darmo – podkreślała Ewa Rutkowska-Piotrowska, prezes NRA.
Zintegrowana walka z grypą i COVID-19
Podczas Flu&COVID Meeting 2022 zaprezentowano Skoordynowany plan dla grypy i COVID-19, w którym eksperci rekomendują m.in. wczesne planowanie zapotrzebowania na szczepionki na kolejny sezon oraz organizacji wykonywania szczepień z uwzględnieniem potrzeb immunizacyjnych grup osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i opiekę zdrowotną oraz grup wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu obu chorób, a także czynników związanych z wojną w Ukrainie.
– Wielkie migracje ludzkie nieodłącznie są związane z ryzykiem epidemiologicznym i rozprzestrzenianiem się chorób takich jak grypa, COVID-19, a nawet polio. Można się spodziewać, że podobnie jak to miało miejsce w przypadku konfliktu w Afganistanie, ogniska chorób zakaźnych odżyją również podczas konfliktu na Ukrainie, być może także w Polsce – podkreśla prof. Antczak.
Skoordynowany plan dla grypy i COVID-19 zakłada równoległe budowanie odporności przeciw obu chorobom. W tym celu niezbędne jest szerokie wykorzystanie powstałych rozwiązań i części infrastruktury systemu szczepień przeciw COVID-19 w kolejnych sezonach zachorowań również do szczepień przeciw grypie, jak również informowanie o tym, że szczepionki przeciw COVID-19 i grypie nie są alternatywne i mogą być stosowane łącznie. W sezonie 2021/2022 nie było to oczywiste dla wszystkich lekarzy i pacjentów, którzy wybierali odległe od siebie terminy wykonania obu szczepień. – Ważna jest również zmiana wyceny świadczenia wykonania szczepienia, która w przypadku COVID-19 wydaje się zbyt wysoka, a w przypadku grypy zbyt niska – uważają autorzy planu. Nie mają wątpliwości, że zsynchronizowane szczepienie przeciw COVID-19 i grypie to szansa na racjonalne zagospodarowanie szczepionek. – Zarówno z przyczyn zdrowotnych, jak i ekonomicznych, nie powinniśmy dopuszczać do marnowania szczepionek – przekonują specjaliści.
Nowe podejście organizacyjne
Autorzy Skoordynowanego planu dla grypy i COVID-19 uważają, że należy również dążyć do maksymalnego skracania ścieżek pacjentów, czyli zmniejszania liczby działań, jakie pacjent musi zrealizować od podjęcia decyzji o zaszczepieniu do wykonania szczepienia. W tym celu proponują umożliwienie farmaceutom i pielęgniarkom wystawianie recept na szczepionki lub w ogóle odejście od wymogu recepty do szczepień wykonywanych w aptekach. Rekomendują też tworzenie nowych ścieżek immunizacji.
– Ścieżka szczepienia dzieci i młodzieży należy do najdłuższych w systemie ochrony zdrowia. Istotną szansę na jej skrócenie dają szczepienia dzieci w szkołach i przedszkolach. Kampanię szczepień może ułatwić użycie szczepionki donosowej. Warto rozważyć przeprowadzenie pilotażowych szczepień w szkołach w celu oceny zainteresowania i oceny organizacji szczepień w szkołach – podkreśla dr n. biol. i mgr farm. Marcin Balcerzak, współautor dokumentu.
Skoordynowany plan zakłada również powszechniejsze oferowanie szczepień w ramach medycyny pracy. Szczepienia u lekarzy medycyny pracy są możliwe już dziś i istnieją dla nich odpowiednie przepisy prawne, jednak w codziennej praktyce lekarze tej specjalności wykonują je rzadko.
Źródło: „Służba Zdrowia”
