Platon (427-347 p.n.e.), wprowadzając pojęcie jakości nazwał je „poiotes”. Zdaniem tego filozofa, opinie oparte wyłącznie na kryteriach ilościowych nie są w stanie opisać problemu czy badanego zjawiska. Jakość uznawał za pojęcie metafizyczne, definiując je jako stopień osiągniętej przez przedmiot doskonałości, zwany idealizmem obiektywnym[1].
Według Arystotelesa (384-322 p.n.e.), jakość jest jedną z podstawowych kategorii myśli i rzeczywistości. Oznacza zespół pewnych swoistych cech, które pozwalają odróżnić jeden przedmiot od drugiego bez określenia tego zróżnicowania[2].
Greckie pojęcie „poiotes” przetłumaczył na język łaciński Cyceron, a słowo „qualitas” określa właściwość przedmiotu[3].
Historia jakości opieki zdrowotnej rozpoczyna się w roku 1966, w którym to Donabedian zdefiniował ją jako „stopień podobieństwa między kryteriami pożądanej opieki zdrowotnej, a rzeczywiście świadczoną opieką zdrowotną”[4]. Według jego koncepcji „jakość to ten rodzaj opieki, w którym maksymalizuje się mierzalne dobro pacjenta, biorąc pod uwagę równowagę oczekiwanych korzyści i strat towarzyszących procesowi opieki we wszystkich jego elementach”. Zwracał on uwagę na takie aspekty jak sposób interakcji personelu medycznego z pacjentem, zaangażowanie pacjenta w opiekę zdrowotną, dostępność i wyposażenie placówek świadczenia opieki, dostęp do opieki w różnych grupach społecznych oraz poprawa stanu zdrowia w wyniku procesu opieki zdrowotnej w różnych grupach społecznych[5].
Donabedian wyróżnił trzy wymiary jakości usług medycznych, które łącznie składają się na jakość danej usługi. Nie można mówić o wysokiej jakości, jeśli choć jedna z trzech kategorii zawiera błędy lub uchybienia.
- Jakość struktury – obejmuje strukturę organizacji, liczbę pracowników, ich kwalifikacje, wyposażenie, sprzęt, budynki.
- Jakość procesu – odnosi się do wszelkich czynności podjętych lub zaniechanych w trakcie diagnozowania, leczenia, pielęgnowania i rehabilitacji pacjenta. Autor podkreśla, że najlepsze wyniki uzyskuje się wówczas, gdy leczenie przebiega w sposób systematyczny według powtarzalnych i sprawdzalnych reguł.
- Jakość wyniku – ukierunkowana na ocenę stopnia poprawy stanu zdrowia pacjentów oraz ich zadowolenie. Obejmuje takie wskaźniki jak śmiertelność, zachorowalność, skutki uboczne itp.[6]
Trójpodział ten stał się powszechnie rozpoznawaną koncepcją w środowisku naukowymi i zawodowym. W ramach jakości wyników dokonano dodatkowego podziału na jakość specjalistów opieki zdrowotnej oraz jakość postrzeganą z perspektywy pacjenta[7].
Z kolei u podstaw sprawnego zarządzania jakością, zgodnie z założeniem TQM (Total Quality Management) leżą cztery elementy:
- planowanie,
- wykonanie,
- sprawdzanie,
- i poprawa/działanie.[8]
U podstaw sprawnego zarządzania jakością, zgodnie z założeniem TQM, leżą cztery elementy:
ad. 1 planowanie (plan) – na tym poziomie odbywa się określenie, gromadzenie i analiza informacji o wszystkich działaniach niezbędnych do tworzenia produktu/usługi o najwyższej jakości i opracowanie czynności dla poprawy jakości,
ad. 2 wykonanie (do) – realizacja planu zgodnie z zamierzonymi punktami, zgodnie z ideą TQM, z zagazowaniem całego zespołu,
ad. 3 sprawdzanie (check) – w tym etapie ocenia się czy wszystkie działania były skuteczne i jakie są wyniki oraz co należy zrobić, by były lepsze,
ad. 4 poprawa/działanie (act) – działania korygujące i zapobiegające błędom oraz doskonalenie sprawdzonych procesów i umocnienie dokonanych zmian[9].
Metody zapewniania jakości.
Dla zapewnienia wysokiego poziomu jakości opieki stosowane są zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne metody jej zapewnienia.
Do metod wewnętrznych stosowanych przez zakłady opieki zdrowotnej należą opracowania własnych programów zapewnienia jakości m.in. badanie i ocena jakości opieki lekarskiej czy pielęgniarskiej, monitorowanie i zapobieganie występowaniu zakażeń i inne. Powszechną metodą jest badanie poziomu satysfakcji pacjentów, gdyż zadowolenie pacjentów ze świadczonej opieki stanowi najważniejszy wskaźnik jej efektywności[10]
Najczęściej zewnętrzna ocena jakości organizacji ochrony zdrowia w Polsce podlega zgodności z normą ISO 9001 lub ze standardami akredytacyjnymi Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia[11].
Jakość przed dniem 8 września 2023 r.
Jeszcze przed wejściem w życie ustawy o jakości i bezpieczeństwie pacjenta, czyli przed dniem 8 września 2023 r., istniały określone instytucje służące kreowaniu i pomiarowi jakości w ochronie zdrowia.
W tym zakresie istotne znaczenie ma rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 sierpnia 2016 r. w sprawie szczegółowych kryteriów wyboru ofert w postępowaniu w sprawie zawarcia umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1372 z późn. zm.).
Wskazane rozporządzenie wprowadza instytucje służące kreowaniu i pomiarowi jakości w ochronie zdrowia, poprzez wprowadzenie wymogu zapewnienia:
- określonego personelu medycznego oraz wyposażania w aparaturę i sprzęt medyczny;
- certyfikatu ISO 9001 systemu zarządzania jakością;
- certyfikatu ISO 27 001 systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji;
- prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej w rozumieniu przepisów ustawy, w postaci elektronicznej;
- dostępu do badań diagnostycznych;
- kompleksowego udzielania świadczeń;
- monitorowanie procesów udzielania świadczeń;
- określonych rozwiązań technologicznych;
- wykonywania świadczeń zdrowotnych w określonym czasie;
- prowadzenia kolejek dotyczących udzielania świadczeń;
- osiągnięcia określonego wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych;
- całodobowego dostępu do świadczeń;
- posiadania akredytacji;
- braku negatywnych wyników kontroli.
Należy podkreślić, iż niektóre ze wskazanych powyżej wymogów są wymogami, od których ustawodawca uzależnia możliwość wykonywania świadczeń - wymagania konieczne.
Część ze wskazanych powyżej wymogów jest wymogami, których spełnienie powoduje przyznanie dodatkowych punktów w postępowaniu przed NFZ - wymogi rankingujące.
Zabezpieczenie danych osobowych i cyberbezpieczeństwo.
Nie można dzisiaj mówić o jakości w ochronie zdrowia, jeżeli podmiot wykonujący działalność leczniczą nie zapewnia odpowiednio poziomu zabezpieczenia danych osobowych oraz bezpieczeństwa systemów informatycznych.
Szybka ścieżka naprawiania szkód.
Ważnym elementem jakości systemu ochrony zdrowia jest utworzenie sprawnych ścieżek dotyczących naprawiania szkód na osobie (pacjentach).
Obecnie w ramach systemu naprawiania szkód na osobach (pacjentach) funkcjonują trzy fundusze kompensacyjne, tj.:
- Fundusz Kompensacyjny Szczepień Ochronnych;
- Fundusz Kompensacyjny Badań Klinicznych;
- Fundusz Kompensacyjny Zdarzeń Medycznych).
Opracowane przez: prof. Dorotę Karkowską, dr Tomasza Karkowskiego, dr Igę Lipską, radcę prawnego Michał Modro.
[1] E. Jakubek Wpływ standaryzacji świadczeń medycznych na jakość opieki zdrowotnej. Rozprawa doktorska. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wydział Nauk o Zdrowiu. Poznań 2012, s. 27. (za:) K. Opolski, G. Dykowska, M. Możdżonek, Zarządzanie przez jakość w usługach zdrowotnych. Teoria i praktyka, CeDeWu, Warszawa 2003, s. 35.
[2] Ibidem
[3] Ibidem
[4] M. Bembnowska, J. Jośko-Ochojska, Zabrze-Rokitnica, „Zarządzanie jakością w ochronie zdrowia Quality management in health care system” Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej, Hygeia Public Health 2015, 50(3): 457-462
[5] K. Walshe, J. Smith Zarządzanie w opiece zdrowotnej – doskonalenie jakości w opiece zdrowotnej. Wolters Kluwer, Warszawa 2011 s. 550
[6] M. Kautsch Zarządzanie w opiece zdrowotnej. Nowe Wyzwania. Wolters Kluwer, Warszawa 2010: 324-325.
[7] ibidem
[8] M. Bembnowska, J. Jośko-Ochojska Zarządzanie jakością w ochronie zdrowia. Quality management in health care system. Hygiena Public Health 2015, (50) 3 str. 459
[9] M. Kautsch Zarządzanie w opiece zdrowotnej. Nowe …
[10] K. Opolski, G. Dykowska, M. Możdżonek Zarządzanie przez jakość w usługach zdrowotnych. Teoria i praktyka. CeDeWu, Warszawa 2005. Podstawy pielęgniarstwa. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo. t. 1 Założenia teoretyczne. B. Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zahradniczek (red). PZWL, Warszawa 2013: 465-466.
[11] A. Rajewska Zarządzanie jakością w szpitalach (nowe trendy i wyzwania). Jakość w Ochronie Zdrowia. UJ, Kraków 2011.
