Noblowski odczyt Olgi Tokarczuk w kontekście współczesnych wyzwań dla ochrony zdrowia.

Wstęp.

Gdy Olga Tokarczuk wygłaszała swój noblowski odczyt właśnie zakończył się VI Kongres Zdrowia Publicznego, na którym problemy dotyczące medycyny zostały szeroko wpisane w kontekst etyczny i cywilizacyjny, bez którego nie można dziś mówić o skutecznych zmianach w podejściu do zdrowia [1].

Na Kongresie zostały poruszone problemy dotyczące, jak to określono, epidemii XXI wieku, czyli nadwagi i otyłości, które są przyczyną wielu schorzeń, w tym innej choroby, którą również można można określić chorobą cywilizacyjną, tj. cukrzycy [2].

Poruszono temat jednego z podstawowych wyznawań najbliższych lat, tj. „medycyny stylu życia”. "Medycyna stylu życia” zakłada, iż to pacjenci, poprzez odpowiedni styl życia powinni wziąć odpowiedzialność za własne zdrowie. Na konferencji przytoczono słowa amerykańskiego wynalazcy Tomasa Alva Edison’a „Lekarz przyszłości nie będzie dawał leków, lecz poinstruuje swojego pacjenta w kwestii odpowiedniego stylu życia, diety oraz przyczyn i zapobiegania chorobom”. Uwzględniając powyższe bardzo ważna była dyskusja o konieczności poprawy edukacji oraz profilaktyki zarówno w zakresie leczenia otyłości, cukrzy, ale również innej plagi XX i XXI wieku tj. nowotworów [3].​

Tekst mowy Tokarczuk okazał się rewelacyjnie pojemny. [4].

Jak napisała Justyna Sobolewska w Polityce "Tekst mowy Tokarczuk okazał się rewelacyjnie pojemny.” Jednocześnie wskazała, że mowa Tokarczuk była też opowieścią o pokawałkowanym świecie, w którym wszyscy mamy już poczucie, że „coś jest nie tak”.

Z punktu widzenia rozwoju nauki, w tym medycyny oraz ochrony zdrowia, inne fragmenty odczytu Olgi Tokarczuk są istotne.

"Nasi przodkowie wierzyli, że dostęp do wiedzy przyniesie ludziom nie tylko szczęście, dobrobyt, zdrowie i bogactwo, ale stworzy społeczeństwo równe i sprawiedliwe. To, czego według nich brakowało światu to była powszechna mądrość, płynąca z wiedzy. […] Spełnione marzenia często nas rozczarowują. Okazało się, że nie jesteśmy w stanie unieść tego ogromu informacji, która zamiast jednoczyć, uogólniać i uwalniać – różnicuje, dzieli, zamyka w bańkach, tworzy wielość opowieści nieprzystających do siebie albo wręcz wrogich sobie, antagonizujących."

"Od jakiegoś momentu w swoim życiu zaczynamy widzieć świat we fragmentach, wszystko osobno, w kawałkach odległych od siebie niczym galaktyki, a rzeczywistość, w jakiej żyjemy w tym nas upewnia: lekarze leczą nas według specjalności [...]"

„Wszystko jest od siebie oddzielone, żyje osobno, bez związku.”

Czy to nie jest diagnoza przedstawionego braku zintegrowanego podejścia do ochrony zdrowia oraz braku interoperacyjności danych medycznych przetwarzanych w różnych systemach bez ładu i związku?

Trafnie pasuje tutaj cytat z magazynu Forbes, że jesteśmy„bogaci w dane, ale ubodzy w informacje” [5]. Jesteśmy bogaci w dane jednak jak trafnie to ujęła Tokarczuk "[...] nie jesteśmy w stanie unieść tego ogromu informacji, która zamiast jednoczyć, uogólniać i uwalniać – różnicuje, dzieli, zamyka w bańkach, tworzy wielość opowieści nieprzystających do siebie [...]".

Jednocześnie nie sposób pominąć uwagę noblistki, iż "Wysiłki naukowców, próbujących lepiej rozumieć naszą rzeczywistość, ukazują ją jako wzajemnie spójną i gęsto powiązaną sieć wpływów."

To podejście eksponujące rzeczywistość "[...] jako wzajemnie spójną i gęsto powiązaną sieć wpływów [...]" wskazuje na konieczność budowania innowacyjnego, zintegrowanego, opłacalnego systemu opieki zdrowotnej do zwalczania poważnych chorób, w tym chorób sercowo-naczyniowych, przewlekłych chorób układu oddechowego, metabolicznych, reumatologicznych i neurologicznych oraz nowotworów, które razem stanowią dominujący problem zdrowotny XXI wieku [6].

Zintegrowana ochrona zdrowia – konieczność nowego spojrzenia.

W celu zmniejszenia wysokiej śmiertelności konieczne jest:

• wieloaspektowe podejście do osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym profilaktyka chorób fizycznych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej
• lepsza integracja zdrowia fizycznego z opieką nad zdrowiem psychicznym,
• interwencje behawioralne w celu zmiana behawioralnych postaw pacjentów [7].

Holistyczna strategia obejmuje kompleksową, skoncentrowaną na pacjencie zintegrowaną opiekę oraz wielostopniowe, wielomodalne i wielopoziomowe podejście systemowe do zwalczania poważnych chorób niezakaźnych jako wspólnej grupy chorób. Zamiast badać każdą chorobę osobno, należy wziąć pod uwagę ich splecione środowisko genowe, interakcje społeczno-ekonomiczne i choroby towarzyszące, które prowadzą do specyficznych dla danej osoby złożonych fenotypów. Konieczna jest mapa drogowa medycyny predykcyjnej, zapobiegawczej, oparta na solidnej i rozległej infrastrukturze zarządzania wiedzą, która zawierać będzie informacje o poszczególnych pacjentach. Ta strategia medycyny systemowej, która przyjmie holistyczne podejście do choroby, ma na celu umożliwienie globalnego wykorzystania wyników, biorąc pod uwagę potrzeby i specyfikę lokalnych gospodarek i systemów opieki zdrowotnej [8].

Bazy danych medycznych.

Interoperacyjność to cecha produktu lub systemu, którego interfejsy funkcjonują w pełnej zgodności tak, aby współpracowały z innymi produktami lub systemami, które istnieją lub będą istnieć w przyszłości, bez ograniczenia dostępu lub możliwości implementacji [9].

Należy przewidzieć, że w 2020 r. interoperacyjność zrobi wreszcie duży krok naprzód w zakresie polityk rządowych, akceptacji dostawców i strategicznego ukierunkowania przez nabywców IT opieki zdrowotnej. Rozwiązania, które są samodzielne i nie umożliwiają mobilności danych, stracą znaczącą pozycję lub nie zostaną zakupione [10].

Rząd Stanów Zjednoczonych podejmie znaczące kroki, aby zmusić przemysł do umożliwienia interoperacyjności dokumentacji medycznej pacjentów, co będzie równoznaczne z przejściem do dokumentacji osobistej w porównaniu do dokumentacji medycznej przedsiębiorstw. W regionie europejskim rozwiązania w zakresie interoperacyjności wywołają duży popyt, ponieważ postępowe systemy opieki zdrowotnej w planie Unii Europejskiej stanowić mają kamień milowy planu działania UE w dziedzinie e-zdrowia na lata 2012–2020 (EHAP), w tym transgranicznej wymiany danych na temat zdrowia pacjentów i ogólnego rozporządzenia o ochronie danych [11].

Większość krajów wschodzących w regionach takich jak Azja i Afryka jest często „bogata w dane, ale uboga w informacje”. Wiele z tych krajów (np. Indie) opracowuje swoją politykę w zakresie e-Zdrowia i prawdopodobnie przyjmą systemy interoperacyjne jako etap początkowy w celu zapewnienia przyszłej skalowalności. Przemysł opieki zdrowotnej dąży do rozszerzenia wykorzystania otwartych systemów i platform, w tym standardów, takich jak interfejsy API i integracja platform, aby rozwiązać problemy związane z interoperacyjnością systemu HIT i integracją danych. Do końca nadchodzącej dekady osobiste dane medyczne oparte na łańcuchu bloków (PHR) zostaną uznane za fundamentalne dla zapewnienia dostępu do indywidualnych danych zdrowotnych [12].

Technologie informacyjno-komunikacyjne są potrzebne do wdrożenia zintegrowanej opieki w medycynie systemowej. Potrzebne są bardziej przyjazne dla użytkownika i wydajne platformy informacyjno-komunikacyjne, które obejmują wspólne podejmowanie decyzji - proces w ramach którego lekarz i pacjent wspólnie określą nie tylko sposób leczenia, ale i profilaktyki oraz zakres edukacji [13].

Tekst mowy Tokarczuk okazał się rewelacyjnie pojemny. [14].

To również diagnoza konieczności zwrócenia większej uwagi na profilaktykę, edukację oraz na odpowiedzialność pacjenta za własne zdrowie.

Jak to wskazała Tokarczuk "Należałoby więc uczciwie opowiadać tak, żeby uruchomić w umyśle czytelnika zmysł całości, zdolność scalania fragmentów w jeden wzór, odkrywania w drobnicy zdarzeń całych konstelacji."

Trudno lepiej wyjaśnić istotę profilaktyki, edukacji zdrowotnej i uczenia pacjenta odpowiedzialności za własne zdrowie. Chodzi właśnie o uczciwą opowieść. Uruchomienie w umyśle pacjenta takiej wyobraźni, która pozwoli mu zrozumieć, że jego styl życia ma wpływ na jego zdrowie i że musi on za własne zdrowie wziąć odpowiedzialność.

Odpowiedzialność za własne zdrowie.

Kwestia edukacji, profilaktyki oraz stosowania się pacjenta do zaleceń lekarskich jest o tyle istotna, że współpraca lekarz-pacjent wpływa na optymalne wykorzystanie możliwości współczesnej medycyny. Jednym z kluczowych elementów oceny dobrej współpracy lekarz-pacjent jest przestrzeganie przez pacjentów zaleceń medycznych (compliance, adherence) [15].

Większość badanych nie wykazuje odpowiedniej współpracy w czasie trwania terapii i przyjmowania leków odpowiednio ze schematem terapeutycznym oraz nie jest wytrwała w stosowaniu się do tych zaleceń [16].

Wiele badań klinicznych wykazało, że nieprzestrzeganie zaleceń prowadzi do wzrostu liczby hospitalizacji (w tym w oddziałach ratunkowych i pomocy doraźnej) (6-8), podwyższonych wskaźników śmiertelności (9, 10) oraz dodatkowych kosztów (8-9). Nieprzypadkowo zatem w raporcie WHO dotyczącym przestrzeganiu zaleceń w opiece długoterminowej podkreślone, że „poprawa skuteczności interwencji nastawionych na przestrzeganie zaleceń lekarskich może poprawić stan zdrowia publicznego w większym stopniu niż jakakolwiek specyficzna interwencja medyczna” [17].

To wszystko prowadzi do jednoznacznego wniosku – czas, aby pacjent był świadomym nie tylko w sferze swoich praw, ale i obowiązków związanych ze stosowaniem zaleceń lekarskich oraz, ujmując to szerzej, ze stylem życia.

Medycyna stylu życia.

Niezdrowy tryb życia - zwłaszcza palenie, szkodliwe spożywanie alkoholu i otyłość - są źródłem przyczyną wielu przewlekłych chorób, skracających życie i pogarszających się jakości życie [18].

Aktywność fizyczna jest również ważna dla prowadzenia zdrowego styl życia. Regularna aktywność fizyczna jest związana ze znaczącymi korzyści, takimi jak poprawa zdrowia, i zmniejszone ryzyko wystąpienia różnych niezakaźnych choroby i depresji [19]

Postęp technologiczny w takich obszarach, jak transport, komunikacja i rozrywka przyczynił się do spadku aktywności fizycznej [20].

Wskaźniki nadwagi w dzieciństwie, w tym związane z otyłością rosną na całym świecie. Środowiskowe czynniki, preferencje dotyczące stylu życia, aspekty związane z genetyką i kultura mogą powodować nadwagę u dzieci. Otyłość u najmłodszych to większe ryzyko rozwoju nadciśnienia i zaburzeń metabolizmu. Psychologicznie otyłość może prowadzić do złego samopoczucia, zaburzeń odżywiania i depresji. Ponadto otyłość może stanowić barierę dla uczestnictwa w edukacji i zajęciach rekreacyjnych. Szczególnie otyłość wśród dzieci, ponieważ jest to silny czynnik predykcyjny otyłości w wieku dorosłym, który jest związany z cukrzycą, chorobami serca i niektórymi typami raka [21].

Wysokie spożycie żywności o wysokiej zawartości kalorii i coraz bardziej popularny siedzący tryb życia przyczyniły się do rosnących globalnych wskaźników otyłości [22].

Szacuje się, że wysoki wskaźnik masy ciała (BMI) powoduje 4,7 miliona zgonów na całym świecie [23].

Tekst mowy Tokarczuk okazał się rewelacyjnie pojemny. [24].

"Zapewne wkrótce pojawi się jakiś geniusz, który będzie mógł skonstruować zupełnie inną, niewyobrażalną dziś jeszcze narrację, w której zmieści się wszystko, co istotne. Taki sposób opowiadania z pewnością nas zmieni, porzucimy stare krepujące perspektywy i otworzymy się na nowe [...]."

To nowe to cyfryzacja, telemedycna i sztuczna inteligencja.

Podsumowując, sztuczną inteligencję zastosowano już w szerokim zakresie celów, zwłaszcza w dziedzinie opieki zdrowotnej. Wraz z szybkim rozwojem technologii sztuczna inteligencja ma szansę pomóc w rozwiązywaniu ważnych problemów zdrowotnych, ale może być ograniczona przez niedostępność danych zdrowotnych i / lub niezdolność sztucznej inteligencji do posiadania pewnych cech ludzkich, takich jak współczucie. Stosowanie sztucznej inteligencji wiąże się z pewnymi problemami etycznymi i społecznymi, które można rozwiązać poprzez odpowiednią politykę dotyczącą danych pacjentów, w tym właśnie interoperacyjność danych. Kluczowym wyzwaniem dla rządów jest to, że rozwój sztucznej inteligencji powinien być prowadzony w sposób zgodny z interesem publicznym [25].

Podsumowanie.

Powyżej przedstawioną analizę można podsumować inną wypowiedzią naszej noblistki:„Jesteśmy wszyscy – my, rośliny zwierzęta, przedmioty – zanurzeni w jednej przestrzeni, którą rządzą prawa fizyczne. Ta wspólna przestrzeń ma swój kształt, a prawa fizyczne rzeźbią w niej niepoliczalną ilość form nieustannie do siebie nawiązujących. Nasz układ krwionośny przypomina systemy dorzeczy rzek, budowa liścia jest podobna do systemów ludzkiej komunikacji, ruch galaktyk – wir spływającej wody w naszych umywalkach. […] Nasza mowa, myślenie, twórczość nie są czymś abstrakcyjnym i oderwanym od świata, ale kontynuacją na innym poziomie jego nieustannych procesów przemiany.”

Istotą takiego podejścia jest większa potrzeba koordynacji opieki zdrowotnej, w szczególności ze względu na wyzwania, takie jak:

• starzenie się społeczeństwa,
• rosnąca liczbę pacjentów ze współistniejącymi chorobami,
• rosnąca liczbę specjalizacji medycznych,
• potrzeba zmian w mechanizmach finansowania szpitali i instytucji opieki zdrowotnej,
• postęp technologiczny oraz,
• wzrost kosztów i wydatków na opiekę zdrowotną [26].

​Odpowiedzią na te wyzwania może być właśnie podejście do ochrony zdrowia oparte na (i) zwiększeniu znaczenia profilaktyki i edukacji pacjentów, które będzie prowadziło do medycyny, w której znaczne większe znaczenie będzie miała, (ii) "medycyna stylu życia” oparta na założeniu, iż to pacjenci, poprzez odpowiedni styl życia powinni wziąć odpowiedzialność za własne zdrowie oraz oparte na (iii) interdyscyplinarności i zintegrowanym podejściu do leczenia, którego podstawą jest (iv) interoperacyjność baz danych medycznych, pozwalająca na lepsze wykorzystanie (v) nowoczesnych technologii medycznych, w tym telemedycyny i sztucznej inteligencji.