To na co Bruksela zwraca szczególną uwagę to nierówności – zarówno w obszarze profilaktyki pierwotnej, czyli ekspozycji na czynniki ryzyka, jak i wtórnej (badania przesiewowe), wreszcie – diagnostyki i leczenia nowotworów. Nie będzie żadnym zaskoczeniem, że Polska odstaje, na niekorzyść, nie tylko od krajów, które od lat są liderami w zakresie zdrowia (kraje skandynawskie, Niderlandy), ale nawet europejskiej średniej. Pod wieloma względami zajmujemy albo jedno z ostatnich albo wręcz ostatnie czy przedostatnie miejsce.
Choć w latach 2011-2019 udało się nieco ograniczyć śmiertelność z powodu chorób nowotworowych, nadal pozostają one drugą, po chorobach układu krążenia, przyczyną zgonów w UE. Postęp w ograniczaniu śmiertelności jest bardzo zróżnicowany, w przypadku Polski zwraca uwagę fakt, że obniżyliśmy o kilka punktów procentowych umieralność mężczyzn z powodu nowotworów, natomiast w przypadku kobiet się ona praktycznie nie zmieniła. Jednak trzeba też pamiętać, że w skali całej UE śmiertelność z powodu nowotworów u mężczyzn jest o 75 proc. wyższa niż w przypadku kobiet, co wiąże się przede wszystkim z faktem, że kobiety statystycznie częściej wykonują badania oraz są mniej narażone na kluczowe czynniki ryzyka, czyli palenie papierosów i ryzykowną konsumpcję alkoholu. Również grupa mężczyzn nie jest jednorodna: raport KE zwraca uwagę, że w skali całej UE gorzej wykształceni mężczyźni umierają z powodu nowotworów aż 2,5 raza częściej niż ci z wyższym wykształceniem (i co za tym idzie, wyższym statusem społeczno-ekonomicznym).
Na czym powinny się skupić państwa członkowskie (oraz cała UE, której jednym z kluczowych projektów jest w tej chwili Europejska Unia Zdrowotna)?
Należy wzmocnić działania na rzecz prewencji i zachęcania obywateli do zdrowego stylu życia – autorzy zwracają przy tym uwagę, jak ważne jest wyrównywanie szans grup defaworyzowanych. Na przykład palenie tytoniu jest o 50 proc. częstsze, w skali całej UE, wśród osób o niskich dochodach. To samo dotyczy zgłaszalności na badania przesiewowe – ciągle wyzwaniem jest niska samoświadomość zdrowia w grupach gorzej wykształconych, z niższymi dochodami i – na przykład w Polsce – mieszkających poza dużymi ośrodkami miejskimi.
Konieczna jest też poprawa jakości opieki onkologicznej już na etapie leczenia. Raport porównuje odsetek pięcioletnich przeżyć wśród krajów o najwyższym i najniższym wskaźniku i zestawia je ze średnią dla UE (diagnozy z lat 2010-2014). „Dobra” wiadomość dla Polski: zajmujemy ostatnie miejsce „tylko” w przypadku raka szyjki macicy (nota bene, profil krajowy poświęcony Polsce zwraca uwagę, że ciągle nie refundujemy, jako jedyny kraj UE, szczepień przeciw HPV) – wskaźnik dla Polski to 55 proc., średnia UE – 64 proc. zaś najlepsza w tym względzie Dania – 70 proc.). Najgorzej wypadła Bułgaria, która zamyka stawkę w raku prostaty i płuc, podobnie jak Polska wypadły Litwa i Łotwa (odpowiednio nowotwory piersi oraz jelita grubego). Byłoby jednak błędem przegapienie faktu, że jedynie w przypadku raka płuc polski wskaźnik jest niemal taki sam jak europejska średnia, a ta z kolei nie jest odległa od najwyższego wskaźnika (odpowiednio: 14 proc., 15 proc. i 20 proc. – liderem jest Austria). W pozostałych, wybranych, nowotworach znajdujemy się zdecydowanie bliżej końca stawki niż europejskiej średniej.
KE zwraca też uwagę, że konieczne – po doświadczeniach pandemii – jest takie wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej, by nie powtórzyły się problemy z dostępem do opieki onkologicznej (również badań przesiewowych) takie, z jakimi mieliśmy do czynienia w latach 2020-2021).
