Projektowana ustawa została opracowana ze względu na pilną potrzebę ograniczenia zjawiska wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych czyli właśnie tzw. dopalaczy.
Dynamiczny rozwój wprowadzania do obrotu środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych sprawił, że dotychczasowe przepisy, które kwestię odpowiedzialności za czyny zabronione w zakresie wytwarzania i wprowadzania do obrotu tych substancji sytuują na poziomie administracyjnym, nie spełniają założonego celu. Mając na uwadze określoność wykazu nowych substancji psychoaktywnych, jak również prace Zespołu do spraw oceny ryzyka zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych, w ramach pracy którego oceniono 42 substancje, właściwym jest aby nowe substancje psychoaktywne traktować analogicznie jak środki odurzające i substancje psychotropowe. A zatem czyny zabronione względem tych substancji powinny wiązać się z zastosowaniem odpowiedzialności karnej.
Zaproponowane w niniejszym projekcie ustawy zmiany mają na celu objęcie nowych substancji psychoaktywnych kontrolą analogiczną jak środki odurzające i substancje psychotropowe oraz pozostawienie odpowiedzialności administracyjnej w zakresie środków zastępczych. Przeszkodą dla zastosowania penalizacji wskazanych czynów na drodze postępowania karnego wobec środków zastępczych jest fakt, że katalog tych środków jest katalogiem otwartym, o nieznanej strukturze i składzie chemicznym. Istotą zaś uznania czynu za czyn zabroniony jako przestępstwo jest jego jednoznaczność i określoność.
Mając na uwadze, że kwestia nadzoru nad środkami zastępczymi nie ulega zmianie, substancje te będą podlegać analogicznym procedurom jak dotychczas. Substancje w nich identyfikowane będą podlegały ocenie Zespołu do spraw oceny ryzyka zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych, który po przeprowadzonej ocenie może zarekomendować umieszczenie ich w wykazie nowych substancji psychoaktywnych określanym, w drodze rozporządzenia, przez ministra właściwego do spraw zdrowia. W rozporządzeniu tym będzie również określony podział środków odurzających i substancji psychotropowych na grupy, a także zakres używania określonych substancji psychotropowych i środków odurzających w celu prowadzenia badań oraz zakres używania określonych środków odurzających w lecznictwie zwierząt.
Narastający problem
Pierwsze systemowe rozwiązania dotyczące przeciwdziałania temu zjawisku zostały wprowadzone w 2010 r. w nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, które wprowadziły zakaz wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych, pod karą pieniężną w wysokości od 20 000 zł do 1 000 000 zł. Decyzję w zakresie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu oraz wycofania z obrotu powierzono właściwym państwowym inspektorom sanitarnym.
Niemniej jednak pojawianie się coraz nowszych substancji, ich sprzedaż w postaci nieoficjalnej np. jako kadzidełka lub produkty kolekcjonerskie, dystrybucja przez strony internetowe, reklamowanie ich już nie wyłącznie jako produktów, lecz także jako konkretnych substancji chemicznych, trudności z kontrolą punktów oferujących „dopalacze” z uwagi na ograniczenia wynikające z praw przedsiębiorcy, a przy tym lawinowy wzrost zatruć tymi substancjami, sprawiły, że przepisy prawne mające na celu walkę z tym zjawiskiem wymagały doprecyzowania i zmiany.
W wyniku prac nad materią tak dynamiczną jak zjawisko narkotyków, „dopalaczy” oraz uzależnień z dniem 1 lipca 2015 r. przyjęto szereg nowych rozwiązań, które wprowadziła ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw. Objęto wówczas kontrolą ustawową 114 nowych substancji, które oferowane były w sklepach z „dopalaczami”. Dodatkowo w celu zwiększenia skuteczności kontroli obiektów, w których odbywa się handel „dopalaczami”, ww. ustawa wprowadziła również odpowiednią zmianę w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.
