Szpitale spotykają się z nieznanym dotąd wyzwaniem, zmieniając zupełnie swoją organizację i podporządkowując się nowym potrzebom oraz zapobiegając nowym zagrożeniom. W stanie zagrożenia epidemicznego obowiązującego na terenie Rzeczpospolitej Polskiej od dnia 14 marca mamy do czynienia z ogromną dynamiką wydarzeń, a w konsekwencji wzmożoną aktywnością legislacyjną, co w oczywisty sposób zwiększa wyzwania pracodawców. Ilość nowych przepisów oraz tempo ich wprowadzania mogą budzić wątpliwości oraz poczucie niepewności. Na szczególną uwagę zasługuje obecna sytuacja pracodawców oraz pracowników w kontekście szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: BHP) oraz bezpieczeństwa i higieny służby (dalej: BHS), a także wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich.
Szkolenia BHP i BHS
Przeprowadzenie obligatoryjnego szkolenia BHP lub BHS należy do obowiązków pracodawcy. Co istotne, pracownik nie może zostać dopuszczony do pracy bez dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 2373 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – kodeks pracy, dalej: k.p.). Powyższe oznacza, iż pracownik nie będzie mógł wykonywać należących do niego obowiązków do czasu efektywnego ukończenia przeprowadzonego szkolenia BHP lub BHS. Przed rozpoczęciem pandemii szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy najczęściej były organizowane w siedzibie pracodawcy lub w miejscu wybranym przez pracodawcę przy jednoczesnej obecności pracowników oraz osoby prowadzącej szkolenie. W obecnej sytuacji, w związku z powszechnymi zaleceniami minimalizowania bezpośrednich kontaktów międzyludzkich oraz zmniejszenia ryzyka zarażenia wirusem COVID-19, pojawił się problem organizacji takich szkoleń. W związku z tym, ustawodawca w tzw. tarczy 2.0 – ustawie z dnia 17 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-COV-2, wypełnił lukę w tym zakresie i wprowadził czasowe rozwiązania. Przepisy te pozwalają na przeprowadzenie szkolenia BHP bez konieczności bezpośredniej obecności pracownika oraz osoby szkolącej. W art. 12e ust. 1 przedmiotowej ustawy uregulowano możliwość przeprowadzenia szkolenia wstępnego oraz okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa i higieny służby w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Powyższe oznacza, iż w obecnej sytuacji możliwe jest przeprowadzenie szkolenia BHP, np. w formie wideokonferencji. Dzięki tej formie szkolenia, pracownik będzie mógł zadawać pytania dotyczące przedstawianego materiału szkoleniowego, natomiast prowadzący szkolenie będzie miał możliwość udzielenia odpowiedzi na zadawane pytania, rozwianie ewentualnych wątpliwości oraz zakończenie szkolenia egzaminem pozwalającym na ocenę wiedzy pracownika. Co jednak istotne, niniejszy przepis wskazał niektóre grupy pracowników, w przypadku których przeprowadzenie szkolenia BHP za pomocą środków komunikacji elektronicznej nie będzie możliwe. Są to:
- pracownicy zatrudniani na stanowisku robotniczym,
- pracownicy zatrudniani na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
- pracownicy przenoszeni na stanowiska, o których mowa w pkt. 1 i 2,
- uczniowie odbywających praktyczną naukę zawodu oraz studenci odbywający praktykę studencką.
W przypadku wyżej wskazanych grup nie jest możliwe zastosowanie środków komunikacji elektronicznej dla przeprowadzenia szkolenia BHP. Aby mogli oni zostać dopuszczeni do pracy muszą przejść normalne szkolenie w formie stacjonarnej. Co istotne, nowe przepisy nie wyłączają możliwości przeprowadzenia szkoleń w formie stacjonarnej, dają jedynie możliwość skorzystania z form bezpośredniego porozumiewania się na odległość.
Ze względu na fakt, iż konieczne jest okresowe powtarzanie szkoleń BHP, ustawodawca uregulował w tarczy 2.0 również tę kwestię. W art. 12e ust. 2 wskazano, że jeżeli termin przeprowadzenia okresowego szkolenia w dziedzinie BHP lub BHS przypada w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii bądź w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, termin na przeprowadzenie niniejszych szkoleń wydłuża się do 60. dnia od daty odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Zatem ważność szkoleń, które miały zostać przeprowadzone we wskazanych wyżej okresach zostają wydłużone – nie ma więc obawy, że brak przeprowadzenia okresowego szkolenia w formie stacjonarnej będzie stanowiło uchybienie po stronie pracodawcy.
Wstępne i okresowe badania lekarskie
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, pracodawca ma również obowiązek kierowania pracowników na wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie (zgodnie z art. 229 § 2 zd. pierwsze, § 4a oraz § 5 k.p.). Ze względu na podnoszone wyżej zagrożenia oraz znaczne utrudnienie w dostępności lekarzy-specjalistów z zakresu medycyny pracy, szczególnie w formie stacjonarnej, ustawodawca uregulował niniejszą kwestię w art. 12a ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tzw. tarcza 1.0). Zgodnie z niniejszym przepisem zawieszony został obowiązek przeprowadzenia:
- okresowych badań lekarskich pracowników,
- badań lekarskich kierowców wykonujących przewóz drogowy,
- badań psychologicznych kierowców wykonujących przewóz drogowy,
- badań okresowych lekarskich i psychologicznych maszynistów.
Ustawodawca dokonał zawieszenia obowiązku wskazanych badań na czas epidemii. Badania będę musiały zostać wykonane w okresie nie dłuższym niż 60 dni od daty odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo od odwołania stanu epidemii. Co więcej, badania wstępne, okresowe i kontrolne, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 roku zachowują swoją ważność, jednak nie dłużej niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia (art. 31m tarczy 1.0). Zatem, badania te będą musiały zostać powtórzone najpóźniej w ciągu dwóch miesięcy od odwołania stanu epidemii.
Co istotne, nie został uchylony obowiązek kierowania pracownika na badanie wstępne oraz kontrolne. Jednak, w związku z możliwymi ograniczeniami, ustawodawca przewidział możliwość wykonania badania wstępnego lub kontrolnego pracownika przez lekarza innej specjalizacji niż medycyna pracy, jeżeli brak jest dostępności lekarza medycyny pracy. Wykonanie badania przez innego lekarza będzie możliwe tylko w przypadku braku możliwości przeprowadzenia badania przez lekarza medycyny pracy. Ustawodawca nie sprecyzował jakie działania powinien podjąć pracodawca w takiej sytuacji, w szczególności np. z iloma lekarzami medycyny pracy powinien się skontaktować. Jednak, zasadne będzie pozostawienie śladu np. w formie notatki służbowej podjętych prób celem umówienia pracownika u lekarza medycyny pracy. Treść przepisu sugeruje nadto, iż badanie musi być przeprowadzone u lekarza po specjalizacji, nie jest możliwe przeprowadzenie badania przez np. rezydenta. Nadto, zgodnie z art. 12a ust. 3 tarczy 1.0, zarówno podmiotowe badanie pracownika, jak i wydanie orzeczenia może nastąpić zdalnie za pomocą środków komunikacji elektronicznej (np. w drodze telekonferencji). Należy jednak pamiętać, że orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza niż lekarz medycyny pracy traci moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. To istotne, bowiem w przypadku wydania orzeczenia przez lekarza innej specjalizacji, zaistnieje konieczność wydania nowego orzeczenia przez lekarza specjalistę z zakresu medycyny pracy.
Nowo wprowadzone przepisy mają na celu przede wszystkim zapewnienie ciągłości pracy oraz próbę zapobieżenia nadmiernemu wzrostowi stopy bezrobocia. Przepisy stanowią swego rodzaju zabezpieczenie pracowników świadczących pracę, osób, które tę pracę chcą podjąć, z zapewnieniem odpowiedniej elastyczności w zaistniałej sytuacji. Zawieszenie terminów wykonania badań lekarskich oraz umożliwienie wydania orzeczeń przez lekarzy innych specjalizacji, należy ocenić pozytywnie – dzięki przedmiotowym regulacjom, możliwe jest stałe i nieprzerwane wykonywanie pracy przez pracowników, jak również podejmowanie nowego zatrudnienia w tym trudnym okresie.
Autorki:
Asystent radcy prawnego Izabela Jahl
Adwokat dr Ewelina Tylińska
