W Polsce w sprzedaży jest ponad 770 wariantów smakowych jednorazowych e-papierosów. Zdecydowaną większość (ponad 90% sprzedaży) mają te o smaku słodyczy (np. gumy balonowej, waty cukrowej czy lodów waniliowych) lub owoców (np. melona, jagody czy arbuza).
Kolorowe opakowania i pozycjonowanie jednorazowych e-papierosów na półkach sklepowych, często obok słodyczy i na wysokości wzroku dziecka, to dodatkowe – poza smakami – argumenty za tym, że tzw. jednorazówki są kierowane przede wszystkim do dzieci.
Według szacunków Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych (IPAG) jednorazowe, smakowe e-papierosy są najszybciej rosnącą kategorią na polskim rynku wyrobów nikotynowych. Ich atrakcyjna cena (poniżej 30 zł), duży wybór smaków oraz szeroka, pozbawiona kontroli dostępność sprawiają, że po tzw. jednorazówki sięgają również dzieci.
Z tego powodu coraz więcej europejskich państw już pracuje nad ograniczeniem ich sprzedaży. Wśród nich są np. Wielka Brytania, Francja, Irlandia czy Niemcy. Niebawem do tego grona zamierza dołączyć również Polska – minister zdrowia Izabela Leszczyna zapowiedziała, że premier Donald Tusk dał jej „zielone światło” na wprowadzenie zakazu sprzedaży jednorazowych, smakowych e-papierosów.
Wcześniej zakaz sprzedaży smakowych jednorazowych e-papierosów wprowadziły już Stany Zjednoczone czy Chiny. Co ciekawe, to właśnie Chiny są głównym producentem i eksporterem tej używki na świecie.
Chiński wynalazek zakazany w Chinach
Jednorazowe e-papierosy mają wbudowaną baterię i zbiornik z płynem, bez możliwości ich doładowania, wymiany czy uzupełnienia substancji. Po wyczerpaniu baterii lub płynu produkt nie nadaje się do powtórnego użytku. Standardowy e-papieros jednorazowy pozwala na około 700–800 zaciągnięć, co jest odpowiednikiem 2,5 do 3 paczek papierosów.
W raporcie IPAG czytamy, że obecnie 95 proc. jednorazowych, smakowych e-papierosów produkowanych jest w Chinach, a Pekin odpowiada za 90 proc. ich globalnego eksportu. Jednak od 1 października 2022 r. obowiązuje tam całkowity zakaz sprzedaży jednorazowych, tzw. owocowych e-papierosów.
Nie przeszkadza to Chinom w masowym eksporcie jednorazowych e-papierosów na rynki zagraniczne. Do Europy i USA trafiają w kontenerach często z wprowadzającymi w błąd oznaczeniami – jako: „latarki”, „baterie” czy „ładowarki”.
Kiedy e-papieros łamie prawo
IPAG zaznacza, że zarejestrowane e-papierosy, jeśli są przeznaczone wyłącznie dla pełnoletnich palących, mają uregulowaną zawartość nikotyny w płynie, przebadany skład chemiczny płynów i są sprzedawane zgodnie z prawem, mogą być uznawane za lepszą od papierosów alternatywę dla palaczy.
IPAG dokonał przeglądu analiz i informacji dotyczących rynku jednorazowych, smakowych e-papierosów, z którego wynika, że blisko 60 proc. produktów oferowanych w sprzedaży online jest niezgodnych z przepisami polskiego prawa.
Już sama dostępność e-papierosów w Internecie łamie zakaz sprzedaży takich produktów na odległość (ustawa z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych) i odbywa się z pominięciem obowiązków podatkowych (ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym), co skutkuje stratami dla budżetu państwa.
Wśród innych zidentyfikowanych naruszeń prawa IPAG wskazał: przekroczenie przez producentów dopuszczalnej pojemności płynu z nikotyną (dopuszczalna norma to 2 ml, a w sprzedaży są o pojemności 20 ml), przekroczenie dopuszczalnego stężenia nikotyny w płynie (dopuszczalna wartość to 20 mg/ml, a dostępne są o stężeniu 50 mg/ml), brak zgłoszenia producenta do Biura ds. Substancji Chemicznych o wprowadzeniu produktu na rynek, brak wymaganych prawnie informacji, np. zbyt małe ostrzeżenia zdrowotne, brak informacji o stężeniu wdychanej nikotyny czy instrukcji w języku polskim.
Amerykanie i Brytyjczycy ograniczają
Organizacje zdrowotne zwracają uwagę, że jednorazowe e-papierosy są „szczególnie popularne wśród młodzieży”. Zaostrzenie amerykańskiej polityki zdrowotnej (w USA formalnie obowiązuje zakaz sprzedaży jednorazowych smakowych e-papierosów) zmusza chińskich producentów do poszukiwania nowych rynków zbytu w Europie, w tym w Polsce.
Same Chiny, zakazując sprzedaży „owocowych” jednorazowych e-papierosów w kraju motywowały go troską o zdrowie osób niepełnoletnich oraz brakiem badań dotyczących skutków inhalacji substancji zawartych w płynach do e-papierosów jednorazowych.
W styczniu 2024 r. premier Wielkiej Brytanii Rishi Sunak ogłosił, że jego rząd zakaże sprzedaży jednorazowych smakowych e-papierosów, uzasadniając go rosnącą popularnością tej używki wśród dzieci i nastolatków. Według badania Cancer Research UK, 316 tys. młodych Brytyjczyków, którzy nigdy wcześniej nie mieli styczności z nałogiem, zaczęło używać jednorazowych smakowych e-papierosów.
Zaawansowane prace nad zakazem „jednorazówek” trwają też we Francji, gdzie zakaz został jednogłośnie przyjęty przez obydwie izby parlamentu (Zgromadzenie Narodowe i Senat).
Dzieci w Polsce wapują melona
Również w szkołach miejsce papierosów zajęły smakowe e-papierosy. Wapuje je codziennie już blisko połowa uczniów (47,6%), podczas gdy papierosy pali co dziewiąty uczeń (11,4%), a 4,4% uczniów używa tzw. podgrzewaczy tytoniu – to wyniki badania ankietowego młodzieży w wieku szkolnym zrealizowanego w ramach kampanii edukacyjnej „Wdychasz czy oddychasz?” przez Stowarzyszenie Walki z Rakiem Płuca.
Ogółem 7 na 10 uczniów (76,7%) biorących udział w badaniu miało już styczność z nałogiem nikotynowym. Na e-papierosa, jako na pierwszy w ich życiu wyrób nikotynowy, wskazało 4 na 10 młodych (42,4%).
Wśród dzieci i młodzieży szkolnej dominują e-papierosy o smakach owocowych lub deserowych: używa ich 6 na 10 wapujących uczniów (61,3%). 8 na 10 uczniów (78%) uważa, że e-papierosy są najpopularniejszą używką w ich szkole i że ich rówieśnicy chętnie się nimi częstują.
Tymczasem w Polsce przybywa nowych wariantów jednorazowych e-papierosów. Pierwsze pojawiły się w sprzedaży w 2018 r. – według danych Ministerstwa Zdrowia zarejestrowano do sprzedaży wówczas 18 „jednorazówek”. Ostatnie dane resortu pochodzą z 2022 r., kiedy to do sprzedaży dopuszczono 2283 warianty jednorazowych e-papierosów.
Według szacunków IPAG sprzedaż jednorazowych, smakowych e-papierosów w Polsce w 2022 r. wynosiła 32,3 mln sztuk, ale w 2023 r. zbliżyła się już do 100 mln sztuk (99,7 mln).
IPAG podkreśla, że dynamiczny wzrost sprzedaży jednorazowych smakowych e-papierosów sprawia, że stają się one coraz poważniejszym wyzwaniem zdrowotnym, fiskalnym i środowiskowym dla polskiej administracji rządowej. Zagrożenia z tego wynikające stają się tym istotniejsze, że świadomość narastającej skali problemu wciąż nie jest ani powszechna, ani wystarczająca.
