Kto jest właścicielem życia i kto decyduje o tym, czy ma dalej trwać – pyta prof. Tadeusza Bartosia Iwona Schymalla.
Jak we współczesnym świecie można zdefiniować pojęcie „szacunek dla życia”?
Pojęcie to sprowadza człowieka do istoty biologicznej, a tego lepiej unikać. Zastąpiłbym je pojęciem szacunku dla godności człowieka. To bardziej adekwatne. Życie to przecież także życie mrówek.
Można manipulować tym pojęciem?
Nie użyłbym słowa manipulacja. Gdy mówimy o życiu, że jest najwyższą wartością, nie mówimy prawdy, bo życie nie jest najważniejszą wartością w katolicyzmie, skoro oddanie życia za przyjaciół jest wartością wyższą.
Czy więc odniesieniem powinna być Powszechna Deklaracja Praw Człowieka?
Ta deklaracja formułuje podstawy cywilizacyjne dla Zachodu wypracowane po II wojnie światowej. W naszej cywilizacji jest ona aksjologicznym fundamentem. To cała lista ludzkich praw. Do życia, wykształcenia, zmiany miejsca zamieszkania itd.
Czy także prawo do odebrania sobie życia?
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka to opis wartości, co do których nie ma wątpliwości. Nie ma tam takich bardzo spornych kwestii. Wyraża te wartości, które przez sygnatariuszy uznane zostały za podstawę tego, co chcemy budować w państwie demokratycznym. Idzie o to, by można było chronić jednostkę przed omnipotencją władzy czy systemów politycznych. Stawia dobro jednostki przed dobrem instytucji, wolność słowa przed ochroną praw władzy, korporacji itp.
Czy religia chrześcijańska także ogranicza decyzyjność człowieka?
Do niedawna systemy etyczne w naszym świecie podlegały religii chrześcijańskiej. Stopniowo obywatele i państwa się emancypują i religie mają coraz mniej do powiedzenia. To rodziło i rodzi szereg napięć. Liberalizm mówi: „ja jestem właścicielem mojego życia, mam na nie wpływ, mogę o nim decydować”. Religia chrześcijańska: „twoje życie nie należy do ciebie, to Bóg ma prawo decydować, on jest właścicielem twojego życia”. Analogicznie rzecz ma się w stosunku do np. antykoncepcji. Duchowni katoliccy opisują dopuszczalne formy zapłodnienia. Proces poczynania nowego życia należy do porządku ustalonego przez Boga, nie do człowieka. A więc mamy wyprowadzenie władzy nad swoim życiem na zewnątrz. Etyka katolicka jest drobiazgowo precyzyjna, ciągle analizuje, jaki akt wykonuję w danym momencie: czy jest on grzechem, czy nie jest. Stąd pozbawienie pożycia seksualnego płodności jest potępiane, bo to aktywne działanie, natomiast tzw. kalendarzyk, podpięcie się pod „rytm płodności”, nie zawiera wprost tego czynnego aktu pozbawienia płodności, więc jest dopuszczalne. Strasznie to przekombinowane.
Czy jesteśmy dziś w Polsce gotowi do dyskusji na temat eutanazji?
De facto eutanazję stosuje się dzisiaj w Polsce. nie lecząc albo zaniedbując leczenie chorych w podeszłym wieku. Ciekawym przykładem są tutaj hospicja, gdzie leczy się przewlekły ból. Podawanie środków znieczulających codziennie, systematycznie, powoduje, że chorzy terminalnie umierają także z powodu podawania tych środków. Faktycznie jest to eutanazja. Etycy katoliccy póki co się nie sprzeciwiają, dla nich bowiem nieetyczne byłoby podanie jednorazowo dawki śmiertelnej, rozłożenie jej w czasie bardziej rozmywa odpowiedzialność i można zachować swoje „czyste serduszko”.
W przypadku eutanazji kluczową kwestią jest wzięcie odpowiedzialności – tego się boją ludzie, uciekają przed przyjęciem na siebie ciężaru decyzji. Taki moment widzimy w filmie Hanekego „Miłość”. Twórca pokazuje niezwykle dosadnie ważny moment etyczny, kiedy starszy człowiek, mąż umierającej żony, nie ucieka przed odpowiedzialnością za kres jej życia. To oczywiście jest dramat, forma artystyczna, a nie instrukcja postępowania.
Czy nie jest tak, że dyskusja w Polsce na temat eutanazji jest trudna, bo boimy się śmierci, nie chcemy o niej myśleć?
Nie chcemy regulować prawnie problemu, bo uciekamy od niego. Nikt z nas nie chce dziś myśleć o agonii naszych najbliższych, kiedy mamy 50 czy 60 lat. Tym bardziej nie chcemy myśleć o tym, że być może będziemy musieli decydować o ich życiu lub śmierci. To bez wątpienia infantylizacja, spychanie problemu. Bardzo silnym archetypem rządzącym człowiekiem jest archetyp czystości i brudu. Wolimy, żeby „służby do spraw oczyszczania” zajmowały się za nas trudnymi problemami: chorobami, starością, cierpieniem. Myślę, że uczciwa postawa to stanąć odważnie wobec problemu i nie zrzucać odpowiedzialności na innych.
