Logopedia jest interdyscyplinarną dziedziną naukową, zajmującą się komunikacją językową, czyli językowym porozumiewaniem się oraz zaburzeniami w tym zakresie. Wiąże ze sobą liczne gałęzie nauki: neurologię, audiologię, foniatrię, laryngologię, ortodoncję psychiatrię, psychologię, fizjoterapię, pedagogikę, pedagogikę specjalną i językoznawstwo. Ta bardzo długa lista i tak nie wyczerpuje wszystkich obszarów, do których sięga w swojej pracy logopeda. Współpraca ze specjalistami innych dziedzin jest bardzo ważna ponieważ znacząco polepsza efekty pracy z pacjentem.
Podopiecznym logopedy można stać się na każdym etapie życia. Do pierwszego kontaktu z nim często dochodzi tuż po narodzeniu. Na oddziałach neonatologicznych logopedzi wspomagają prawidłowy rozwój wcześniaków, ściśle współpracując z całym zespołem medycznym. Pozwala to doskonalić prawidłowe wzorce ruchowe oparte na odruchach, które są podstawą właściwego rozwoju. Często procedury ratujące życie noworodka dotyczą kluczowych obszarów związanych z odruchami, takich jak jama ustna, dłonie i stopy. Praca z logopedą na tym etapie pozytywnie wpływa na funkcjonowanie dziecka po wyjściu ze szpitala. Również noworodki urodzone o czasie mogą trafić pod opiekę logopedy. Problemy z karmieniem sygnalizują, że warto udać się do takiego specjalisty. Zwłaszcza, że im szybsza interwencja, tym mniej w późniejszym rozwoju nawarstwiających się konsekwencji, czasami drobnych nieprawidłowości. W takim przypadku logopeda często łączy siły z laryngologiem i wspólnie podejmują decyzję o ewentualnych zabiegach. Na przykład, podcięcie wędzidełka języka pozwala uwolnić język przytrzymywany zbyt krótkimi tkankami. W rezultacie dziecko może prawidłowo rozwijać ruchy związane z połykaniem, a to stanowi m.in. trening do późniejszej prawidłowej wymowy. Dzięki Wielkiej Orkiestrze Świątecznej Pomocy, programem przesiewowych badań słuchu, od 2003 roku zostały objęte wszystkie noworodki w Polsce. Od tego momentu zmieniło się oblicze polskiej surdologopedii, czyli dziedziny logopedii zajmującej się pracą z osobami niesłyszącymi. Program ten umożliwił otoczenie dzieci opieką audiologiczną już na bardzo wczesnym etapie życia. Dzięki prawidłowemu słuchowi fizycznemu są one w stanie w prawidłowy sposób przyswoić mowę. Mimo to logopeda monitoruje rozwój mowy dziecka z zaburzeniami słuchu, by ją stymulować i w razie potrzeby wesprzeć.
W placówkach medycznych dla dorosłych logopedzi ściśle współpracują także z neurologami. Bardzo często ich pomoc jest niezbędna po udarze mózgu czy też urazach czaszkowo-mózgowych, gdy pojawia się np. afazja, czyli rozpad systemu językowego. Oznacza to, że pacjent musi nauczyć się od nowa używania języka, którym posługiwał się wcześniej, a nie może tego zrobić samodzielnie. W tym wypadku praca logopedy nie sprowadza się wyłącznie do ćwiczeń aparatu artykulacyjnego. Tacy pacjenci wymagają pomocy w odtworzeniu utraconej umiejętności posługiwania się językiem, czyli programowaniu wypowiedzi, używaniu słów w odpowiednim znaczeniu, budowaniu zdań. Mowa to również rozumieniu odbieranych komunikatów. Ten aspekt często również wymaga wsparcia. Inni pacjenci zmagają się dysfagią, czyli zaburzeniem połykania. Poza interwencją medyczną i fizjoterapeutyczną niezbędny w terapii jest udział logopedy. Ćwiczą oni i kształtują wzorce prawidłowego połykania, w sposób dostosowany do możliwości pacjenta. To pozytywnie wpływa na ich późniejszą samodzielność w piciu i jedzeniu. Współpraca logopedów z foniatrami, laryngologami, a także chirurgami dotyczy pacjentów foniatrycznych. Niektórzy logopedzi specjalizują się w rehabilitacji głosu, której czasami towarzyszy interwencja chirurgiczna dotycząca fałdów głosowych. Zdarza się, że pacjenci trafiają na rehabilitację głosu w konsekwencji powikłań po operacjach w okolicach krtani (np. usunięciu tarczycy) lub po leczeniu wymagającym podłączenia do respiratora. Pacjenci po laryngektomii całkowitej, czyli usunięciu krtani, uczą się wykształcania głosu zastępczego, który umożliwia porozumiewanie się za pomocą mowy dźwiękowej. Jest to ważne również ze względu na stan psychiczny pacjentów pozbawionych możliwości mówienia. Terapia logopedyczna musi opierać się na empatycznym podejściu do pacjenta, z uwzględnieniem jego emocji oraz stanu psychicznego. Trudności z porozumiewaniem się często stanowią problem natury społecznej, szczególnie dostrzegany w przypadku osób jąkających się. Pomocą osobom z niepłynnością mowy zajmuje się balbutologopeda. Tutaj szczególnie ważna jest pełna akceptacji praca z emocjami pacjenta, jego doświadczeniami oraz współpraca z bliskimi. Warto też szkolić społeczeństwo jak rozmawiać z osobami z niepłynnością mowy, by nie wywierać na nich zbędnej, szkodliwej presji.
Wśród logopedów są także specjaliści zajmujący się opóźnionym lub zaburzonym rozwojem mowy (w tym zaburzeniami artykulacji), rozwojem komunikacji werbalnej i niewerbalnej w autyzmie oraz wprowadzaniem metod komunikacji alternatywnej (AAC), dla osób, które pozbawione są możliwości mówienia, lub ich mowa nie spełnia wszystkich funkcji komunikacyjnych. W wymienionych logopedycznych domenach współpraca interdyscyplinarna między specjalistami ma szczególnie dużą wartość terapeutyczną. Idealnym rozwiązaniem są zespoły wielospecjalistyczne, które mogłyby otoczyć pacjenta pełną, skuteczną opieką, której na danym etapie potrzebuje i zmienić jakość jego życia.
Wszystkim logopedom w dniu ich święta najlepsze życzenia!
Natalia Mietkowska
