Prawa pacjenta są gwarantowane przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ustawa ta określa m.in. prawa do: świadczeń zdrowotnych, informacji, tajemnicy informacji na temat pacjenta, wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, poszanowania intymności i godności pacjenta, dokumentacji medycznej, zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego czy opieki duszpasterskiej.
W 2009 r. wyodrębniono instytucję Rzecznika Praw Pacjenta, który wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Jego głównym zadaniem jest czuwanie nad tym, by podmioty lecznicze przestrzegały praw pacjentów. Nad działalnością Rzecznika nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów.
Ponadto, w wielu szpitalach brakowało poszanowania prawa pacjenta do intymności i godności – w salach brakowało parawanów, a w niektórych przypadkach pacjentów hospitalizowano na korytarzach. Na Oddziale Ginekologiczno-Położniczym Szpitala Bielańskiego w Warszawie zlokalizowano salę porodów martwych bezpośrednio obok sali porodów żywych, co stwarzało dodatkowy stres dla pacjentek.
NIK wykazała także zaniedbania w monitorowaniu leczenia bólu i odleżyn. W niemal połowie szpitali brakowało rzetelnej dokumentacji leczenia odleżyn, co stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia pacjentów. W 35% placówek nie monitorowano skuteczności leczenia bólu.
Kontrola ujawniła również problemy z zarządzaniem dokumentacją medyczną, która nie była odpowiednio zabezpieczona przed uszkodzeniem i dostępem osób nieuprawnionych. W wielu szpitalach dokumentacja była prowadzona w sposób niejednolity – zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej, co wprowadzało chaos w pracy personelu i mogło prowadzić do błędów.
Rzecznik Praw Pacjenta, choć świadomy problemów, nie realizował wszystkich ustawowych zadań, co dodatkowo pogłębiało trudności w ochronie praw pacjentów. Rzecznik Praw Pacjenta co roku zgłaszał Ministrowi Zdrowia propozycje zmian systemowych i projekty zmian regulacji prawnych, jednak Minister nie zawsze je akceptował. Rzecznik nie podjął działań w zakresie uregulowania kwestii badań genetycznych, mimo że NIK już w 2018 roku alarmowała o brakach legislacyjnych w tej dziedzinie, co stwarza zagrożenie dla pacjentów.
Wnioski i rekomendacje
Do Ministra Zdrowia o:
- stworzenie, we współpracy z Rzecznikiem, internetowej platformy edukacyjno-informacyjnej dla pacjentów;
- ustosunkowywanie się – za każdym razem - do wniosków Rzecznika Praw Pacjenta.
Wnioski de lege ferenda dotyczące przygotowania następujących projektów:
- zmiany przepisów dotyczących pozycji Rzecznika Praw Pacjenta w systemie organów państwa, które zapewniałyby uniezależnienie Rzecznika od wpływu władzy wykonawczej, umożliwiając skuteczniejsze niż do tej pory wykonywanie jego misji;
- zmiany ustawy o prawach pacjenta tak, aby uregulować postępowania wyjaśniające prowadzone po zgonie pacjenta;
- regulacji prawnych gwarantujących ochronę praw pacjenta w zakresie badań genetycznych.
Do Rzecznika Praw Pacjenta o:
- podjęcie działań organizacyjnych w celu zapewnienia prawidłowego prowadzenia postępowań wyjaśniających w sprawach o indywidualne naruszenie praw pacjenta oraz postępowań w sprawach naruszenia zbiorowych praw pacjentów;
- podjęcie skutecznych działań w celu objęcia przez rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego wsparciem pacjentów we wszystkich szpitalach psychiatrycznych, w tym w podmiotach leczniczych sprawujących całodobową opiekę odwykową.
Do kierowników podmiotów leczniczych o:
- zapewnienie pacjentom wszystkich niezbędnych informacji zgodnie z obowiązującymi przepisami;
- zapewnienie pacjentom spersonalizowanych formularzy zgód na poszczególne zabiegi zawierających wszystkie niezbędne informacje;
- zapewnienie rzetelnego stosowania procedur w zakresie oceny i skuteczności leczenia bólu oraz profilaktyki, leczenia i monitorowania odleżyn;
- prowadzenie dokumentacji medycznej i umożliwienie rejestrowania się na wizytę w formie elektronicznej;
- systematyczne szacowanie ryzyka zagrożeń w odniesieniu do dokumentacji medycznej oraz zarządzanie tym ryzykiem;
- wprowadzenie rozwiązań organizacyjnych zapewniających poszanowanie prawa pacjenta do intymności i godności.
Źródło: NIK
