W Polsce jedną z form wsparcia dla takich osób jest Program „Senior+”, w ramach którego powstają Dzienne Domy „Senior+” i Kluby „Senior+. Kontrola NIK pokazała, że w latach 2018-2020 Program stanowił istotne wsparcie finansowe dla tworzących takie ośrodki samorządów i przyczynił się do zwiększania aktywności seniorów. W skontrolowanych gminach liczba osób, które w badanym okresie korzystały z placówek „Senior+” wzrosła ponad dwukrotnie - z ok. 11,5 tys. do ponad 25 tys. i była to najczęściej wybierana przez osoby starsze forma wsparcia.
NIK podkreśla jednak, że funkcjonowanie Dziennych Domów „Senior+” i Klubów „Senior+ jest w znacznej mierze uzależnione od środków budżetowych, co w opinii Izby, stanowi bardzo poważne zagrożenie dla funkcjonowania tych placówek w przyszłości. W 2019 r. ponad 60% samorządów deklarowało, że nie jest w stanie finansować ich działalności ze środków własnych po obowiązkowym okresie trwałości Programu, czyli po upływie trzech lat.
To także jedna z przyczyn niewielkiego zainteresowania Programem na lata 2015-2020. O udzielenie dotacji w jego ramach ubiegała się jedynie co trzecia gmina. Pozostałym brakowało środków własnych lub też wybierały korzystniejsze programy unijne, w których dofinansowanie wynosiło nawet 85% kosztów całego zadania. Rosły też ceny materiałów budowalnych i usług. W skontrolowanych samorządach koszty tworzenia i wyposażania Dziennych Domów i Klubów były o 15% wyższe od pierwotnie planowanych, tymczasem dotacje pozostały na niezmienionym poziomie. Z tego powodu część samorządów (ok. 9%) zrezygnowała z już przyznanego dofinansowania.
W sumie w badanym okresie na tworzenie placówek w ramach Programu „Senior+” przeznaczono 240 mln zł, z czego gminy wykorzystały niecałe 80%. Korzystniejsze finansowo okazały się inne programy rządowe i unijne.
Kontrolowane przez NIK ośrodki stanowiły jednak istotne rozszerzenie oferty kierowanej do osób starszych w badanych gminach. Wszystkie kontrolowane Dzienne Domy i Kluby oferowały usługi socjalne, edukacyjne, kulturalno-oświatowe, sportowo-rekreacyjne, aktywności ruchowej lub kinezyterapii (leczenie ruchem), aktywizujące społecznie (m.in. poprzez wolontariat międzypokoleniowy) i terapii zajęciowej. Izba nie ma zastrzeżeń do funkcjonowania tych placówek, jednak zwraca uwagę na to, że jeden z trzech ośrodków, w których zatrudniono kierowników, prowadziła osoba bez wymaganych kwalifikacji.
NIK kontrolowała Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, cztery urzędy wojewódzkie, dziewięć urzędów gmin i osiem ośrodków wsparcia w województwach: dolnośląskim, lubelskim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, śląskim, wielkopolskim, zachodniopomorskim. Okres objęty kontrolą to lata 2018-2020. Nieprawidłowości ujawniono w 19 z 22 skontrolowanych urzędów i placówek „Senior+”, a dotyczyły głównie braku rozliczenia inwestycji finansowanych z budżetu państwa.
Dzienne Domy „Senior+” i Kluby „Senior+
Dzienny Dom „Senior+” to placówka, która od poniedziałku do piątku, przez co najmniej 8 godzin dziennie zapewnia osobom starszym podstawowe usługi mające pomóc w czynnościach dnia codziennego. Chodzi o aktywność ruchową lub leczenie ruchem (kinezyterapię), ofertę edukacyjną, rekreacyjną, kulturalną, i opiekuńczą w zależności od potrzeb stwierdzonych w lokalnym środowisku. Placówka zapewnia też co najmniej jeden gorący posiłek dziennie.
Klub „Senior+” z kolei to oferta dla osób, które niekoniecznie wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu, a chcą pozostać aktywne i w atrakcyjny sposób zagospodarować swój wolny czas. Chodzi o motywowanie osób starszych do działań na rzecz samopomocy i udziału w wolontariacie. Klub powinien zapewniać tygodniowo co najmniej 20 godzin różnego rodzaju zajęć, które mogą być oferowane także poza placówką.
(...)
Wnioski jakie NIK złożyła po kontroli:
Do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej o:
• Objęcie dofinansowaniem w ramach Programu „Senior+” na lata 2021-2025 dodatkowych miejsc w funkcjonującej już placówce „Senior+”, utworzonych przez jednostkę samorządową wyłącznie ze środków własnych, w przypadku niepełnego rozdysponowania środków finansowych przeznaczonych na realizację Programu w danym roku.
• Ujednolicenia wysokości dofinansowania przyznawanego w ramach Programu „Senior+” na lata 2021-2025 na tworzenie placówek „Senior+”, które byłoby zależne od liczby miejsc w placówce.
Do wojewodów o:
• Rzetelną weryfikację sprawozdań MRPiPS-03 w zakresie wykazywanych przez jednostki samorządu terytorialnego dziennych domów pomocy oraz klubów samopomocy.
• Przeprowadzanie kontroli wykonania zadań w ramach Programu w jednostkach samorządowych w związku z nadzorem pełnionym przez wojewodę nad prawidłową realizacją umowy przez samorządy.
• Rozliczanie inwestycji dofinansowanych ze środków budżetu państwa zgodnie z § 16 ust. 1 rozporządzenia w sprawie inwestycji w związku z licznymi stwierdzonymi w toku kontroli przypadkami niezłożenia rozliczeń przez samorządy, jak i nie wzywaniem do ich złożenia przez służby wojewody.
• Rzetelne stosowanie przyjętych procedur związanych z wzywaniem oferentów do korekty błędów w ofertach, zgodnie z przyjętym trybem.
Do jednostek samorządu terytorialnego o:
• Uwzględnianie przez gminy w strategiach rozwiązywania problemów społecznych możliwości tworzenia także innych form wsparcia (w szczególności rodzinnych domów pomocy).
• Precyzyjne określanie w strategiach rozwiązywania problemów społecznych ram finansowych projektowanych działań oraz wskaźników ich realizacji, zgodnie z art. 16b ust.2 pkt 3 lit. c i d ustawy o pomocy społecznej.
• Prawidłowe wypełnianie sprawozdań MRPiPS-03, uwzględniające Dzienne Domy „Senior+” oraz Kluby „Senior+”, jako ośrodki wsparcia.
• Właściwy dobór kadry kierującej placówkami „Senior+”, spełniającej wymagania ustawowe wskazane w art. 122 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej.
• Sporządzanie rozliczanie inwestycji dofinansowanych ze środków budżetu państwa i przekazywanie rozliczenia wojewodzie, zgodnie z § 16 ust. 1 rozporządzenia w sprawie inwestycji.
