Zasadniczymi czynnikami powodującymi uszkodzenia organizmu w trakcie palenia papierosów są substancje smoliste. Od kilku lat dostępne są alternatywne opcje dostarczania nikotyny, w postaci podgrzewaczy tytoniu, papierosów elektronicznych zmniejszające ich szkodliwe działanie. Wyroby te, by mogły skutecznie spełniać funkcję redukcji szkód muszą mieć udokumentowane badania jakości i certyfikaty dotyczące produkcji. Wiadomo też, że używanie tytoniu doustnego znacząco zmniejszyło liczbę palaczy papierosów i uwidoczniło znaczne ograniczenia zachorowania i śmiertelność z powodu nowotworów. Obserwacje prowadzone najpierw w Szwecji, a następnie w innych krajach potwierdziły, iż w woreczkach zawierających tytoń nie ma znaczącej ilości związków, których obecność wykazano podczas palenia tytoniu.
Wykazano, że wprowadzenie do terapii nałogu preparatów nikotynowej terapii zastępczej (NRT) uwalniających nikotynę w różnym stężeniu, powoduje stopniowy wzrost stężenia nikotyny we krwi, a szczególnie w ośrodkowym układzie nerwowym. Długi czas osiągania maksymalnego stężenia we krwi i powolne obniżanie koncentracji nikotyny przez 2 godziny lub dłużej po stosowaniu NRT ma zasadnicze znaczenie w łagodzeniu objawów zespołu odstawienia tytoniu i powoduje, że preparaty nie są nadużywane. Mając na względzie te dane, wprowadzono alternatywny do papierosów produkt - beztytoniowe saszetki nikotynowe, które nie zawierają tytoniu, ale nikotynę o czystości farmaceutycznej. Inne składniki to środki granulujące, wypełniacze i stabilizatory (mikrokrystaliczna celuloza, maltitol, guma arabska, hydroksypropyloceluloza), substancje równoważące pH (węglan sodu i wodorowęglan sodu), substancje słodzące (acesulfam K) oraz aromaty spożywcze, mają jakość odpowiadającą produktom spożywczym.
Beztytoniowe saszetki nikotynowe mają szansę być produktami alternatywnymi o minimalnym ryzyku zdrowotnym. Należy mieć na względzie, iż nie spowodują one zerwania z nałogiem, bo dostarczają nikotynę, ale farmakokinetyka tego alkaloidu, do 20 mg w jednej saszetce, nie uruchamia pętli uzależnienia w taki sam sposób, jak podczas palenia tytoniu. Odnotowano wzmocnienie uzależnienia od nikotyny u palaczy tytoniu wynikające z zahamowanie aktywności monoaminooksydazy.
Ocena parametrów ekspozycji tzw. miernik toksyfikacji organizmu na składniki saszetek wykazała, że beztytoniowe saszetki nikotynowe zawierające 16,6 mg nikotyny w ciągu 20-minutowego użycia uwalniają zadawalający jej poziom w porównaniu do papierosów. Dostarczają nikotynę w ilościach wystarczających do odtworzenia jej poboru przez palaczy. Całkowity ekwiwalent nikotyny (TNE), czyli suma nikotyny i metabolitów w moczu, był znacząco wyższy niż po papierosach w badaniu Azzopradi i wsp. z 2023.
Odpowiednia ilości dostarczanej nikotyny, szczególnie na początkowym etapie jest niezbędna, aby nie wywołać zespołu odstawiennego. Stężenia nikotyny po używaniu beztytoniowych saszetek nikotynowych o zawartości nikotyny do 20 mg na jedną saszetkę są zdecydowanie niższe (11,6 ng/mL) niż uznane jako toksyczne (10000 ng/mL) i znacząco małe w porównaniu do dawek wywołujących działania niepożądane, np. określanej jako najmniejszej dawki wywołującej działania niepożądane (LOAEL = 4,56 mg/kg/dzień). Wykazano w badaniach, że saszetki nikotynowe są praktycznie nieszkodliwe wobec komórek ciągłego nabłonka oskrzeli linii NCI-H292 oraz mają profil toksyczności znacznie niższy niż snus. Beztytoniowe saszetki nikotynowe zawierają także mniej substancji toksycznych w porównaniu z snusem i dymem papierosowym. Nowsze badania naukowe sugerują również, że nowoczesne doustne saszetki z nikotyną mają profil substancji toksycznych porównywalny z produktami NRT.
Ocena bezpieczeństwa w obrębie jamy ustnej jest ważnym argumentem za używaniem beztytoniowych saszetek nikotynowych. Użytkownicy za ważną cechę uznają brak smaku w ustach związanego z paleniem, zaś badania na ludzkich fibroblastach dziąsłowych linii HGF nie ujawniły działań toksycznych. Saszetki powodują mniej podrażnień i są łagodniejsze dla błony śluzowej niż produkty zawierające tytoń (snus). W badaniu in vitro otrzymano znacząco zmniejszoną produkcję cytokin prozapalnych w jamie ustnej po beztytoniowych saszetkach w porównaniu do woreczków tytoniowych. Działanie drażniące na jamę ustną po saszetkach oceniano przy pomocy modelu tkanki EpiGingival™. Wyniki wskazują, że nie wykazały one działania mutagennego, cytotoksycznego ani genotoksycznego, w przeciwieństwie do referencyjnego papierosa. Beztytoniowe saszetki nikotynowe skutecznie zmniejszały subiektywnie ocenianą chęć palenia i były pozytywnie oceniane przez użytkowników. Saszetki nikotynowe były również dobrze tolerowane po krótkotrwałym stosowaniu. Nie stwierdzono wystąpienia poważnych zdarzeń niepożądanych. W wielośrodkowym badaniu nie zaobserwowano różnic w ogólnym stanie zdrowia jamy ustnej pomiędzy osobami stosującymi beztytoniowe saszetki nikotynowe a palącymi papierosy. Pierwszorzędowe punkty końcowe badania - biomarkery narażenia związane z rozwojem raka płuc u palaczy: 4-(metylnitrozoamino)-1-(3-pirydylo)-1-butanol (NNAL), metylonitrozoamino)-1-(3-pirydylo)-1-butanon; (NNK) osiągały znacząco niższe stężenia po beztytoniowych saszetkach nikotynowych wobec papierosów tradycyjnych. Ponadto, stężenie karboksyhemoglobiny, biomarkera rozwoju choroby niedokrwiennej serca, było istotnie mniejsze wśród użytkowników beztytoniowych saszetek nikotynowych niż u palaczy. Liczni autorzy wskazują, że beztytoniowe saszetki nikotynowe wywołują znacznie mniejsze skutki toksykologiczne w porównaniu ze snusem i z dymem papierosowym.
Udokumentowana zmniejszona zawartość substancji toksycznych w beztytoniowych saszetkach nikotynowych oraz ograniczone efekty toksykologiczne opisane w badaniach in vitro i w badaniach klinicznych w porównaniu z konwencjonalnymi papierosami sugerują, że produkty te mają potencjał zmniejszenia ryzyka w stosunku do palenia papierosów. Beztytoniowe saszetki nikotynowe mogłyby stanowić alternatywę ułatwiającą wyjście z palenia papierosów. Nie mogą być używane przez osoby poniżej 18. roku życia, ponieważ zawierają nikotynę. Dalsze, szczególnie długoterminowe badania są konieczne do określenie efektów przewlekłych używania beztytoniowych saszetek i potwierdzenia ich użyteczności w rzucaniu nałogu i redukcji szkód palenia tytoniu.
Dostępne piśmiennictwo: TU
Prof. dr hab. n. med. Halina Car
Zakład Farmakologii Doświadczalnej, Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
