Otyłość jest powszechną chorobą i wiąże się z kilkoma poważnymi chorobami przewlekłymi, w tym między innymi z chorobą wieńcową, cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, chorobą zwyrodnieniową stawów, zaburzeniami snu i chorobami psychicznymi. Grupa robocza Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) stwierdziła, że istnieją spójne dowody na to, że większa ilość tkanki tłuszczowej wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na szereg nowotworów. Otyłość powiązano między innymi z rakiem piersi, okrężnicy i odbytnicy, przełyku, żołądka, pęcherzyka żółciowego, macicy, trzustki i jajnika.
W jaki sposób otyłość może zwiększać ryzyko zachorowania na raka?
Prawie wszystkie dowody łączące otyłość z ryzykiem zachorowania na raka pochodzą z dużych badań kohortowych. Jednak dane z badań obserwacyjnych nie mogą ostatecznie ustalić, że otyłość powoduje raka. Wynika to z faktu, że osoby z otyłością lub nadwagą mogą różnić się od osób bez tych schorzeń w sposób inny niż tylko tkanka tłuszczowa i możliwe jest, że właśnie te inne różnice – a nie ich tkanka tłuszczowa – wyjaśniają zwiększone ryzyko zachorowania na raka.
Po pierwsze jedna z hipotez zakłada, że tkanka tłuszczowa wytwarza nadmierne ilości estrogenu, którego wysoki poziom wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi, endometrium, jajnika i niektórych innych nowotworów. Osoby z otyłością często mają podwyższony poziom insuliny i insulinopodobnego czynnika wzrostu-1 (IGF-1) we krwi. Wysoki poziom insuliny, stan znany jako hiperinsulinemia, wynika z insulinooporności i poprzedza rozwój cukrzycy typu 2, innego znanego czynnika ryzyka raka. Wysoki poziom insuliny i IGF-1 może sprzyjać rozwojowi raka jelita grubego, nerek, prostaty i endometrium.
Po drugie kolejna z hipotez mówi, że osoby z otyłością często cierpią na przewlekłe stany zapalne, takie jak kamica żółciowa lub niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Stany te mogą powodować stres oksydacyjny, który prowadzi do uszkodzenia DNA i zwiększa ryzyko raka dróg żółciowych i innych nowotworów.
Po trzecie komórki tłuszczowe produkują hormony zwane adipokinami, które mogą stymulować lub hamować wzrost komórek. Na przykład poziom adipokiny zwanej leptyną we krwi wzrasta wraz ze wzrostem tkanki tłuszczowej, a wysoki poziom leptyny może sprzyjać nieprawidłowej proliferacji komórek. Inna adipokina, adiponektyna, jest mniej obfita u osób z otyłością niż u osób o zdrowej wadze i może mieć działanie antyproliferacyjne, które chroni przed wzrostem guza.
Na koniec komórki tłuszczowe mogą mieć również bezpośredni i pośredni wpływ na inne regulatory wzrostu komórek i metabolizmu, w tym szlak mTOR i kinazę białkową aktywowaną AMP.
Inne możliwe mechanizmy, za pomocą których otyłość może wpływać na ryzyko raka, obejmują upośledzoną odporność guza i zmiany właściwości mechanicznych tkanki, która otacza rozwijające się guzy.
Ile przypadków raka może być spowodowanych otyłością?
Globalne badanie z 2019 roku wykazało, że w 2012 roku nadmierna masa ciała odpowiadała za około 3,9% wszystkich nowotworów (544 300 przypadków), przy czym obciążenie było wyższe u kobiet (368 500 przypadków) niż u mężczyzn (175 800 przypadków). Odsetek nowotworów spowodowanych nadmierną masą ciała wahał się od mniej niż 1% w krajach o niskich dochodach do 7% lub 8% w niektórych krajach zachodnich o wysokich dochodach oraz w krajach Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej.
W ogólnokrajowym (amerykańskim) badaniu przekrojowym wykorzystującym dane dotyczące BMI i zachorowalności na raka z bazy danych US Cancer Statistics oszacowano, że każdego roku w latach 2011–2015 wśród osób w wieku 30 lat i starszych około 37 670 nowych przypadków raka u mężczyzn (4,7%) i 74 690 nowych przypadków raka u kobiet (9,6%) było spowodowanych nadmierną masą ciała (nadwagą lub otyłością). Odsetek przypadków przypisywanych nadmiernej masie ciała różnił się znacznie w zależności od rodzaju nowotworu i wynosił aż 51% w przypadku raka wątroby lub pęcherzyka żółciowego, 49,2% w przypadku raka endometrium u kobiet, 48,8% w przypadku raka wątroby lub pęcherzyka żółciowego i 30,6% w przypadku gruczolakoraka przełyku u mężczyzn.
Czy utrata masy ciała zmniejsza ryzyko zachorowania na raka?
Większość danych na temat tego, czy utrata masy ciała zmniejsza ryzyko zachorowania na raka, pochodzi z badań kohortowych i kliniczno-kontrolnych. Badania obserwacyjne dotyczące otyłości i ryzyka zachorowania na raka należy interpretować z ostrożnością, ponieważ nie mogą one ostatecznie ustalić, czy otyłość powoduje raka, a osoby, które schudły, mogą różnić się pod innymi względami od osób, które tego nie zrobiły.
Niektóre z tych badań wykazały wśród osób z otyłością, które straciły na wadze zmniejszone ryzyko raka piersi, endometrium, okrężnicy i prostaty. Na przykład, w jednym dużym prospektywnym badaniu kobiet po menopauzie, celowa utrata ponad 5% masy ciała wiązała się z niższym ryzykiem nowotworów związanych z otyłością, zwłaszcza raka endometrium. Jednak niezamierzona utrata masy ciała nie była związana z ryzykiem raka w tym badaniu.
Badanie uzupełniające dotyczące masy ciała i raka piersi w Women's Health Initiative wykazało, że w przypadku kobiet, które miały już nadwagę lub były otyłe na początku badania, zmiana masy ciała (przyrost lub utrata) nie była związana z ryzykiem raka piersi podczas obserwacji. Jednak w badaniu, w którym zebrano dane z 10 kohort, trwała utrata masy ciała wiązała się z niższym ryzykiem raka piersi u kobiet w wieku 50 lat i starszych.
Aby lepiej zrozumieć związek między utratą masy ciała u osób z otyłością a ryzykiem zachorowania na raka, niektórzy badacze analizują ryzyko zachorowania na raka u osób z otyłością, które przeszły operację bariatryczną. Badania wykazały, że chirurgia bariatryczna u osób z otyłością, zwłaszcza kobiet, wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania na raka ogółem; nowotworów hormonozależnych, takich jak rak piersi i endometrium; oraz nowotworów związanych z otyłością, takich jak rak piersi po menopauzie i rak jelita grubego.
Lecząc chorobę nowotworową należy leczyć też otyłość
Związek między otyłością a rakiem jest dość złożony. Oprócz skutków biologicznych, otyłość może prowadzić do trudności w badaniach przesiewowych i leczeniu. Na przykład kobiety z nadwagą lub otyłością mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy w porównaniu z kobietami o zdrowej wadze, prawdopodobnie z powodu mniej skutecznych badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy u tych osób.
Otyłość jest nie tylko związana ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka, ale może również zwiększać ryzyko nawrotu raka. Dlatego też leczenie otyłości jako wczesna interwencja u pacjentów z rakiem we wczesnym stadium jest ważne dla poprawy rokowania. Nowe leki stosowane w leczeniu otyłości są bardziej skuteczne i stosunkowo bezpieczniejsze niż starsze środki. Prowadzonych jest coraz więcej prospektywnych badań dotyczących różnych aspektów otyłości u pacjentów z chorobą nowotworową.
Większość dowodów dotyczących otyłości u osób, które przeżyły raka, pochodzi od osób, u których zdiagnozowano raka piersi, prostaty lub jelita grubego. Badania wskazują, że otyłość może pogarszać kilka aspektów, w tym jakość życia, nawrót i/lub progresja raka, rokowanie i ryzyko wystąpienia niektórych wtórnych nowotworów.
Otyłość wiąże się ze zwiększonym ryzykiem obrzęku limfatycznego związanego z leczeniem u osób, które przeżyły raka piersi i nietrzymania moczu u osób, które przeżyły raka prostaty leczonego radykalną prostatektomią. W dużym badaniu klinicznym pacjentów z rakiem odbytnicy w stadium II i III, osoby z wyższym wyjściowym BMI (szczególnie mężczyźni) miały zwiększone ryzyko nawrotu choroby. Śmierć z powodu szpiczaka mnogiego jest o 50% bardziej prawdopodobna u osób z najwyższym poziomem otyłości w porównaniu z osobami o prawidłowej masie.
Czy utrata masy ciała po zdiagnozowaniu raka jest korzystna dla osób z nadwagą lub otyłością?
Większość badań dotyczących tej kwestii koncentrowała się na raku piersi. W kilku randomizowanych badaniach klinicznych u osób, które przeżyły raka piersi odnotowano interwencje związane z utratą masy ciała, które spowodowały zarówno utratę masy ciała, jak i korzystne zmiany w biomarkerach. Istnieje jednak niewiele dowodów na to, że utrata masy ciała zmniejsza ryzyko nawrotu raka piersi lub śmierci.
Jakie badania są prowadzone nad otyłością i rakiem?
Wiele badań stara się ustalić mechanizmy łączące otyłość i raka. Jeden z obszarów badawczych obejmuje zrozumienie roli drobnoustrojów żyjących w ludzkim przewodzie pokarmowym (zwanych łącznie mikrobiotą jelitową lub mikrobiomem) zarówno w cukrzycy typu 2, jak i otyłości. Obie choroby są związane z dysbiozą, brakiem równowagi w społeczności tych drobnoustrojów. Na przykład mikrobiom jelitowy osób z otyłością różni się i jest mniej zróżnicowany niż mikrobiom osób o zdrowej wadze. Brak równowagi w mikrobiocie jelitowej wiąże się ze stanem zapalnym, zmienionym metabolizmem i genotoksycznością, co z kolei może być związane z rakiem.
Naukowcy badają również, w jaki sposób otyłość zmienia mikrośrodowisko guza, które może odgrywać rolę w progresji raka. Na przykład badania na modelach mysich pokazują, że otyłość (wywołana przez karmienie myszy dietą wysokotłuszczową) powoduje rywalizację o lipidy między komórkami nowotworowymi a limfocytami T, co sprawia, że limfocyty T są mniej skuteczne w walce z rakiem.
Innym obszarem badań jest rola sygnalizacji receptora insuliny w nowotworach. Wiele komórek nowotworowych wykazuje podwyższony poziom IR-A, formy receptora insuliny, która ma wysokie powinowactwo do insuliny i powiązanych czynników wzrostu. Naukowcy badają, w jaki sposób czynniki te przyczyniają się do chorób metabolicznych i nowotworów oraz czy mogą być użytecznymi celami interwencji terapeutycznych w celu zapobiegania nowotworom związanym z otyłością.
Naukowcy badają też związki otyłości z ryzykiem zachorowania na raka i czy wyniki leczenia różnią się w zależności od rasy lub pochodzenia etnicznego, tym samym da to odpowiedź na pytanie, czy różne wartości graniczne dla nadwagi i otyłości powinny być stosowane dla różnych grup rasowych/etnicznych. Na przykład Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zasugerowała alternatywne progi 23,0 i 27,5 kg/m2 dla nadwagi i otyłości dla osób pochodzenia azjatyckiego.
Otyłość jest jednym z głównych, ale możliwych do uniknięcia globalnych kryzysów zdrowotnych, który został powiązany z poważnymi chorobami przewlekłymi i kilkoma nowotworami, ze zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością. Patogeneza rozwoju i nawrotów raka w otyłości jest wieloaspektowa i niejednorodna dla różnych nowotworów, a także nie jest w pełni poznana. Strategie redukcji masy ciała w nowotworach związanych z otyłością są ważnymi interwencjami jako element opieki nad chorymi na raka w celu zmniejszenia śmiertelności specyficznej dla raka i ogólnej śmiertelności u osób, które przeżyły raka z nadmierną masą ciała. Na całym świecie trwają badania mające na celu uzyskanie jasności co do związku między redukcją masy ciała, ćwiczeniami fizycznymi i zmniejszeniem ryzyka zachorowania na raka lub jego nawrotu.
Źródło: „Służba Zdrowia”
