Ewa Szarkowska: Czy rok 2022 można uznać za udany dla polskiej psychiatrii?
Marek Balicki: Jeśli chodzi o reformę opieki psychiatrycznej to działy się dalej rzeczy dobre. Widoczny jest rozwój psychiatrii dzieci i młodzieży, wzrosła liczba centrów zdrowia psychicznego dla dorosłych. W końcu listopada działało ich 59, a kolejnych 26 przygotowywało się do ruszenia. Oznacza to, że nowy system opieki środowiskowej obejmować będzie niedługo jedną trzecią populacji dorosłych Polaków. Można by więc sądzić, że reforma psychiatrii postępuje, ale niestety, podsumowanie całości działań nie wypada już tak dobrze. Przypomnę, że to był ostatni rok realizacji drugiej edycji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022. Wraz z końcem roku powinien zakończyć się pilotaż centrów zdrowia psychicznego, a przetestowane w nim rozwiązania powinny zamienić się w rozwiązania systemowe. Ale zamiast kropki, mamy kolejny przecinek, bo pilotaż został przedłużony. Pojawiły się też budzące niepokój znaki zapytania i w związku tym niepewność tego, jak będzie wyglądał system za kilka lat jest teraz większa.
E.S.: Co pan ma na myśli?
M.B.: W drugiej edycji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, rząd wskazał na dwa działania legislacyjne konieczne do osiągnięcia jego celów. Pierwsze to wpisanie środowiskowej opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych do ustawy, czyli uchwalenie regulacji ustawowych nowego modelu. Drugi cel to ustawowe określenie zasad współpracy międzysektorowej, czyli opieki zdrowotnej z pomocą społeczną i z systemem oświaty zwłaszcza w zakresie koordynacji pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi. Program zakładał, że w roku 2022 dojdzie do przyjęcia tych regulacji, np. w drodze nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Niestety, prace nad tym ważnym aktem prawnym zostały przerwane w połowie 2021 roku, co zresztą było jedną z przyczyn mojej rezygnacji z funkcji pełnomocnika ministra zdrowia ds. reformy opieki psychiatrycznej dla dorosłych. W grudniu 2022 roku na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt nowelizacji wspomnianej ustawy. Niestety, dokument ten w ogóle nie odnosi się do Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, za to zawiera daleko idące zmiany dotyczące podstawowych kwestii praw człowieka, wolności itd., które nie były przedmiotem publicznej debaty.
E.S.: To poważny zarzut.
M.B.: W projekcie nowelizacji znalazło się kilka zmian w terminologii na mniej stygmatyzującą i wzmacniającą podmiotowość pacjentów z problemami psychicznymi, ale jednocześnie po cichu rozszerzono przesłanki medyczne przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i domu pomocy społecznej bez zgody pacjenta – z wąskiego kryterium, jakim były zaburzenia psychotyczne, psychozy na rzecz jakichkolwiek zaburzeń psychicznych. Czyli osoba z zaburzeniami osobowości czy zaburzeniami lękowymi, która jest w stanie decydować o sobie, jest zdolna do postrzegania rzeczywistości i świadomego kierowania swoim postępowaniem, może być bez swojej zgody przyjęta do szpitala psychiatrycznego i przymusowo leczona. To może szokować. Nie wiem, czy minister Niedzielski ma świadomość wagi takiego zapisu i konsekwencji, jakie ze sobą niesie. Zastanawiające, że w uzasadnieniu do projektu ustawy nie ma wyjaśnienia, dlaczego ma być wprowadzona tak daleko idąca zmiana, sprzeczna z modelem postępowania przymusowego przyjętym jeszcze w latach 90. XX wieku. Przypomnę też, że na początku lat 90. prof. Stanisław Dąbrowski, główny promotor ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, walczył z Ministerstwem Sprawiedliwości, żeby nie obejmowała ona wyłącznie kwestii przymusu, ale również rozwiązania systemowe. I teraz wygląda na to, że jeśli chodzi kwestie systemowe ciągle jesteśmy na etapie sprzed 30 lat. Na dodatek niespodziewanemu rozszerzeniu ulegają regulacje dotyczące przymusu. Mam jednak nadzieję, że niepokój społeczny wywołany projektem spowoduje, iż ostatecznie nie wejdzie on w życie w proponowanym kształcie.
E.S.: W grudniowym projekcie nowelizacji, o którym rozmawiamy, znalazły się też regulacje w zakresie psychoterapii.
M.B.: Rzeczywiście, do projektu wprowadzono definicje psychoterapii i psychoterapeuty. Wynika z nich, że psychoterapeutą jest osoba mająca certyfikat, o którym mowa w rozporządzeniu koszykowym. Jest to niespójne z niedawnym projektem nowelizacji rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, wprowadzającym tytuł specjalisty w dziedzinie psychoterapii, który mógłby uzyskać lekarz, a także magister pielęgniarstwa, psychologii, pedagogiki, socjologii lub resocjalizacji. Wprowadzenie nieprzedyskutowanej ze środowiskiem definicji psychoterapii do projektu nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, tak jak nieprzygotowane wprowadzenie specjalizacji w tej dziedzinie, bo na przykład nie ma żadnych przepisów przejściowych, tak jakby dziś nie było szkoleń i certyfikatów, budzi duży niepokój. Sprawa psychoterapii wymaga rzeczywiście regulacji ustawowych, ale dobrze przygotowanych, a nie takich wrzuconych fragmentarycznie, wbrew opinii środowiska i dyskusjom, które toczyły się od dłuższego czasu. To jest dla mnie działanie zaskakujące i też w pewnym sensie przemocowe, skoro z ust ministra Niedzielskiego słyszymy, że będzie to realizowane bez względu na to, jakie jest stanowisko środowisk.
E.S.: W chwili pana rezygnacji z funkcji pełnomocnika ministra ds. reformy ochrony zdrowia psychicznego w połowie 2021 r., był prawie gotowy projekt nowelizacji ustawy. Co się z nim dzieje?
(...)
Źródło: „Służba Zdrowia”
Cały wywiad dostępny jest bezpłatnie tutaj.
