– Powinniśmy zdecydowanie przyspieszyć z profilaktyką – przyznał Marek Augustyn, wiceprezes Narodowego Funduszu Zdrowia. Co prawda deklaracja padła w konkretnym kontekście choroby otyłościowej, ale dotyczy całego spektrum problemów, z jakimi w tej chwili się borykamy w obszarze zdrowia publicznego.
O otyłości, jak podkreślała prof. Lucyna Ostrowska, prezes Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, nie można jednak mówić w kontekście profilaktyki – choć jest to niewątpliwie bardzo ważny, fundamentalny wręcz, aspekt. – W Polsce nie ma ścieżki leczenia pacjenta z otyłością, a jest to problem już 9 milionów osób – przypominała, przywołując opublikowany pół roku temu raport NIK, z którego wynika, że tylko połowa skontrolowanych lekarzy POZ wykonała w ciągu roku choćby jeden, niepełny, podstawowy pomiar pacjenta (kontrola masy ciała pacjenta). – Mamy deklarację Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, że sytuacja ulegnie poprawie – podkreśliła, zastrzegając jednocześnie, że lekarze POZ nie są wystarczająco „uzbrojeni”, by zająć się pacjentami z otyłością. W zespołach POZ brakuje fizjoterapeutów, psychologów, a dietetyk – jak zauważyła ekspertka – ciągle nie jest zawodem medycznym.
I choć, jak mówił Marek Augustyn, otyłość od lat jest kwalifikowana jako choroba – bo nie ma wątpliwości, że jest chorobą i matką wielu innych chorób, chorzy wręcz mają powody, by unikać lekarzy. O doświadczeniach wielu pacjentów z otyłością mówiła Katarzyna Głowińska, prezes FLO – Fundacji na Rzecz Leczenia Otyłości, przywołując wybrane komentarze lekarzy („nic pani nie jest poza tym, że jest pani gruba”, „spasła się pani jak świnia, dlatego ma raka tarczycy”, „w Auschwitz grubych nie było”). – Ta choroba stygmatyzuje – wskazywała, apelując do uczestniczących w KZP studentów by w przyszłości zwracali uwagę na aspekt komunikacji z chorym. Przedstawicielka pacjentów również podzieliła opinię, że dla osób z otyłością brakuje ścieżek leczenia. – Mamy KOS-BAR. Miał być KOS-BMI i program dedykowany dzieciom, ale ich prawdopodobnie nie będzie, bo są za drogie – mówiła, zwracając się z przesłaniem do lekarzy: - Nie oceniaj, nie odchudzaj, tylko lecz.
Leczenie otyłości jest tym ważniejsze, że pociąga ona za sobą kilkaset powikłań, w tym – jak mówił prof. Artur Mamcarz, kierownik III Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM – jest kluczowym czynnikiem ryzyka chorób i powikłań kardiologicznych. – Mamy farmakoterapię, która daje znakomite efekty i powinna być stosowana nie tylko w diabetologii, choć leki pierwotnie były dedykowane tej grupie pacjentów, ale również u osób z otyłością, które nie mają cukrzycy – wskazywał. – Trzeba stosować wszystkie metody, żeby leczyć otyłość – powtarzał.
Eksperci zgodzili się, że z punktu widzenia prewencji wszystkich chorób kluczową rolę odgrywa edukacja zdrowotna i nie kryli nadziei w związku z bliskim wprowadzeniem jej do szkół. Jednak w ślad za edukacją muszą iść rozwiązania systemowe. Prof. Brygida Kwiatkowska, konsultant krajowa w dziedzinie reumatologii, zwracała uwagę, że budowanie świadomości w sprawie szczepień ochronnych nie przyniesie efektu, jeśli nie będą one dostępne, również finansowo, przynajmniej dla osób, które w sposób szczególny potrzebują takiej ochrony, wśród których pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi – również młodzi – stanowią istotną grupę. – Wszyscy potrzebują szczepień przeciw grypie, SARS-CoV-2, ale też pneumokokom i półpaścowi, również wtedy, gdy nie spełniają kryterium wieku, czyli mają mniej niż 65 lat – mówiła. Pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi ponoszą pełne koszty szczepień ochronnych, choć wszystkie szczepienia zalecane wynikają z rekomendacji towarzystw naukowych i są istotną częścią ich leczenia.
Innym przykładem sprzężenia edukacji z działaniami systemowymi jest zapobieganie uzależnieniom. Prof. Halina Car, prodziekan na Wydziale Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, zwróciła uwagę, że w Krajowym Planie Transformacji w Zdrowiu (na lata 2022–2026) alkohol został umieszczony na szóstym miejscu jako czynnik wpływający na zdrowie Polaków. Problemem szczególnej wagi, w jej ocenie, jest obniżanie się wieku inicjacji alkoholowej. Tymczasem w Polsce napoje alkoholowe, zwłaszcza piwo, od którego lwia część nastolatków rozpoczyna konsumpcję tej używki, jest powszechnie dostępne. I choć decydenci zapowiadali i zapowiadają zmiany w tym zakresie – szczególnie intensywnie, gdy wybucha skandal, taki jak osławione „alkotubki” w opakowaniach przypominających kolorowe musy dla dzieci – tak naprawdę ciągle niewiele w tej sprawie jest konkretów. – Powinniśmy wrócić do całkowitego zakazu reklamy piwa i spowodować, że stanie się ono mniej dostępne. Również tzw. piwo bezalkoholowe – przekonywała. Ekspertka zwracała też uwagę, że aż 78 proc. młodych ludzi, którzy mają za sobą pierwsze doświadczenia z alkoholem, po piwo sięgnęła z przyzwoleniem albo wiedzą rodziców (Raport: „Inicjacja alkoholowa dzieci i młodzieży w Polsce. Diagnoza problemu, przyczyny i konsekwencje". To oznacza, że dorośli, nie widzący swojego problemu z alkoholem – z uzależnieniem włącznie („piwo to nie alkohol”) przekazują wzorce behawioralne swoim dzieciom.
