– Mamy dekadę seniorów. Cały świat kładzie nacisk na zdrowe starzenie się. Ważne jest nie tylko leczenie, ale i profilaktyka: zapobieganie oraz edukacja. W ubiegłym roku mieliśmy w Polsce 7,5 mln seniorów, co stanowi aż 20 proc. populacji. Wiemy, że w naszym kraju więcej ludzi umiera, niż się rodzi. Zadbanie, żeby seniorzy starzeli się zdrowiej, jest szalenie istotne. Ważnym posunięciem ze strony naszego rządu było wprowadzenie wykazu nieodpłatnych leków dla seniorów powyżej 65. roku życia, na którym jest 3,8 tys. leków i szczepionki. Musimy bliżej przyjrzeć się szczepionkom przeciw grypie, półpaścowi czy RSV, bo mają one bardzo istotne znaczenie – mówiła podczas otwarcia posiedzenia MRS Grażyna Mierzejewska, ekspert Medycznej Racji Stanu.
Jak zadeklarowała poseł Wioleta Tomczak, członek Sejmowej Komisji Zdrowia, polityka senioralna, jest jednym z priorytetów obecnego rządu.
– Czujemy, jak wielkie zaniedbania w różnych grupach były i nadal są. Mamy świadomość, że to nie zniknie jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki – wskazała.
Wiceminister zdrowia, prof. Urszula Demkow podkreśliła, że potrzeby seniorów muszą być dostrzeżone i zaopiekowane przez system, bo osób starszych w Polsce jest coraz więcej. – Na przestrzeni ostatnich 4 lat liczba porodów spadła o 100 000, więc obserwujemy dramatyczny spadek urodzeń. Nasze społeczeństwo przesuwa się wiekowo w stronę osób starszych, wobec tego i oblicza medycyny muszą się zmienić – zaznaczyła minister.
Programy zdrowotne z obszaru zdrowia seniorów, będące w ocenie AOTMiT-u przybliżała Anna Kowalczuk, z-ca prezesa Agencji. Dotyczą one rehabilitacji opieki domowej i profilaktyki przy dużym zaangażowaniu jednostek samorządu terytorialnego. – Najważniejsze senioralne programy z ostatnich 4 lat, to profilaktyka chorób naczyń mózgowych z uwzględnieniem udaru mózgu, profilaktyka i wykrywanie raka płuca, profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienia tętniczego oraz hipercholesterolemii i wykrywania osteoporozy – wyliczała. Kowalczuk wskazała również na tendencję odwracania piramidy świadczeń, czyli przechodzenia od lecznictwa szpitalnego do opieki ambulatoryjnej i domowej. Celem tych działań jest uwolnienie zasobów kadrowych, a w dalszej perspektywie skrócenie kolejek do specjalistów.
Adherence to podstawa
Jedną z chorób, z jakimi mierzą się seniorzy, jest cukrzyca typu II. Jak powiedział prof. Leszek Czupryniak, kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych WUM, Polska jest cały czas na etapie wdrażania zaleceń ogólnych w leczeniu tej choroby.
– Cukrzyca skraca życie i prowadzi do rozwoju powikłań. Chcemy dobrze leczyć pacjentów nie po to, by mieli właściwy poziom cukru we krwi, tylko żeby zagwarantować im zdrowe starzenie się. Żeby tak było, trzeba dobrze leczyć choroby przewlekłe – powiedział prof. Leszek Czupryniak.
Z tematem cukrzycy, ale i innych chorób – m.in. sercowo-naczyniowych, takich jak nadciśnienie silnie wiąże się kwestia przestrzegania zaleceń lekarza, czyli tzw. adherence. Okazuje się, że kluczowa jest w tym komunikacja, a także włączenie pacjenta w proces decyzyjny.
– Dobrze przygotowany pacjent, również senior, współpracuje dobrze, przyjmuje leki i adherencja terapeutyczna jest znacząco większa. Użyte przeze mnie pojęcie to nic innego, jak przestrzeganie w pełni wszystkich założeń leczenia, zalecanych i ustalonych z pacjentem rozumiejącym swoją chorobę. W adherencję terapeutyczną powinna się wpisywać też medycyna stylu życia. Celem jest to, by długość życia i jego jakość były jak największe – wskazał prof. Artur Mamcarz, kierownik III Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM
Z danych Parlamentu Europejskiego wynika, że brak adherencji terapeutycznej generuje ogromne straty, nie tylko zdrowotne. Nieprzestrzeganie zaleceń to z jednej strony 200 tys. nadmiarowych zgonów rocznie w Europie, a z drugiej – koszty wynikające z niepotrzebnych hospitalizacji, zaostrzeń, nieszczepieniem grup ryzyka, szacowane na 80-120 mld euro.
– Musimy sobie z tym problemem poradzić. Jeśli przyjmujemy, że 20-25 proc. pacjentów nie wykupuje pierwszej recepty na nadciśnienie, to często nie jest to związane z obawą o skutki uboczne, ale z niezrozumieniem tego, jak ta terapia może poprawić jakość ich życia. W ostrych zespołach wieńcowych połowa pacjentów po roku nie pozostaje w terapii. To ogromna przestrzeń do poprawy. Niezwykle ważna jest edukacja, motywacyjne rozmowy z pacjentami, dostosowane do możliwości umysłowych pacjenta, a także dojrzała komunikacja bez poszukiwania win – wymieniał prof. Artur Mamcarz.
Utrzymanie prawidłowej masy ciała to podstawowe wyzwanie
Dużo uwagi podczas posiedzenia Medycznej Racji Stanu zostało poświęcone problemowi otyłości u seniorów.
– Kwestia nadwagi i otyłości u osób starszych ma trochę inne znaczenie, niż u osób młodszych. U osób młodych i u dzieci walczymy z nadwagą i otyłością po to, by byli zdrowi w wieku starszym. Zmienić masę ciała osób w wieku zaawansowanym jest bardzo trudno. Walka z nadwagą i otyłością jest w tym wieku bardzo problematyczna. Ubywa masy mięśniowej, pacjenci są mniej aktywni fizycznie, a to nie znaczy, że nie powinni być. Mamy dowody naukowe na to, że utrata masy ciała po 70-tce niekoniecznie musi się wiązać z przedłużeniem życia, ale dla nas ważne jest, aby pacjenci nie tyli. Naszym celem jest więc utrzymanie masy ciała na stabilnym poziomie i utrzymanie sprawności fizycznej – wskazywał prof. Leszek Czupryniak.
– Otyłość możemy leczyć, bo mamy już leki, które pozwalają na redukcję masy ciała. Są też bezpłatne leki dla osób po 65 roku życia, które pozwalają schudnąć. Powinni móc je przepisywać lekarze różnych specjalności – wskazywał profesor.
Chodzi o agonistów receptorów GLP-1. Mechanizm ich działania prowadzi do usprawnienia metabolizmu glukozy. Aktywacja tych receptorów może zmniejszyć spożycie kalorii i tym samym prowadzić do utraty wagi.
Inną drogą leczenia w przypadku najcięższych postaci otyłości jest operacja bariatryczna. W Polsce działa program kompleksowej opieki specjalistycznej nad świadczeniobiorcami leczonymi z powodu otyłości olbrzymiej (KOS-BAR). Rozwiązanie jest uznawalne za unikalne w skali światowej. Program realizuje 19 ośrodków w Polsce.
– Otyłość olbrzymia skraca o 15 lat spodziewany okres przeżycia i dewastuje jakość życia. Warto w tym miejscu zaprzeczyć mitom, że istnieje pułap wiekowy, do którego możemy w leczeniu otyłości interweniować chirurgicznie. Rzeczywiście, przez wiele lat istniała nieuprawniona rekomendacja o stosowaniu takiego postępowania do 65. roku życia. Zdaliśmy sobie już sprawę, że wiek metrykalny jest nieistotny, a znaczenie ma wiek biologiczny. Każdy przypadek rozpatrujemy indywidualnie – wskazywał prof. Mariusz Wyleżoł, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, kierownik Warszawskiego Centrum Lecenia Otyłości i Chirurgii Bariatrycznej w Szpitalu Czerniakowskim.
Aby walka z otyłością była efektywna, potrzeba skoordynowanych działań na poziomie nie tylko leczenia, ale i profilaktyki oraz edukacji. Na te wyzwania odpowiedzią ma być międzyresortowy projekt STOP EPIDEMII OTYŁOŚCI W POLSCE, zainicjowany przez Partnerstwo na rzecz Profilaktyki i Leczenia Otyłości oraz Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego. W jego ramach powstaje strategia redukcji otyłości.
– Matką choroby przewlekłej jest najczęściej otyłość. Dotyczy ona także bardzo istotnie osób w wieku senioralnym, zwłaszcza między 60 a 75 rokiem życia. Nadwaga i otyłość rośnie w tej populacji szczególnie wśród kobiet. Wierzę, że otyłość jest i będzie już traktowana na poważnie w zdrowiu publicznym – powiedziała Marta Pawłowska z Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego.
Profilaktyka jest kluczowa, ale jej ceny – niekiedy zaporowe
Kolejnym problemem, istotnym zwłaszcza w aspekcie profilaktyki jest ryzyko, jakie u pacjentów senioralnych stwarza półpasiec. To choroba zakaźna, wynikająca z reaktywacji zakażenia wirusem ospy, z jakim kontakt miał miejsce w dzieciństwie. Grupami ryzyka są osoby starsze i z obniżoną odpornością, a także mierzące się z wielochorobowością. Choroba może prowadzić m.in. do przewlekłego bólu. Rekomendacje mówią o tym, by seniorzy szczepili się przeciw półpaścowi. Niestety, napotykają na barierę o charakterze ekonomicznym. Do niedawna taka opcja profilaktyki była dostępna pełnopłatnie. Od tego roku jest w 50 proc. refundowana dla pacjentów w wieku od 65 lat i starszych o zwiększonym ryzku zachorowania. Mimo, że cena spadła, to kwota ok. 380 zł dla wielu seniorów wciąż jest zaporowa.
– Kwestia szczepień to również głębszy sens, polegający na spojrzeniu na nie, nie tylko pod kątem bezpośredniego zakażenia wynikającego z tych chorób, ale również faktu, iż choroby te wikłają i komplikują leczenie innych schorzeń. Ma to swoje konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne. Wydajemy mnóstwo pieniędzy na leczenie różnych chorób, a półpasiec czy RSV niweczy te wysiłki. Warto wydać pieniądze na te szczepienia. Powinniśmy przyznać też, że środowisko medyczne nie zawsze odpowiednio zachęca seniorów do szczepień – wskazał prof. Krzysztof Tomasiewicz, kierownik Kliniki Chorób Zakaźnych Samodzielnego Szpitala Publicznego w Lublinie.
Na rolę szczepień w profilaktyce chorób infekcyjnych zwracał też uwagę dr Paweł Grzesiowski, Główny Inspektor Sanitarny.
– W przypadku chorób wirusowych włączenie leku przeciwwirusowego następuje zazwyczaj za późno, a na wiele z nich nie ma skutecznych leków. Dziś portfolio szczepionek dla dorosłych to krztusiec, RSV, półpasiec, pneumokoki, grypa i Covid-19. Mamy już kalendarze szczepień dla dorosłych. Problemami są przerzucanie kosztów szczepienia na pacjenta oraz skomplikowana droga do szczepionki. Potrzebujemy nowej kategorii w ustawie: szczepienia zalecane nieodpłatne – mówił Paweł Grzesiowski.
Zdrowie seniorów to system naczyń połączonych
Ważnym aspektem polityki zdrowotnej kierowanej do grupy seniorów powinno być również pochylenie się nad opieką psychiatryczną i neurologiczną.
– Depresja dotyka co drugiego seniora. Do tego dochodzą często bieda i niepełnosprawność. Potrzebna jest więc strategia wobec tych problemów – mówił prof. Bolesław Samoliński, przewodniczący Rady Ekspertów ds. Bezpieczeństwa Zdrowotnego Seniorów Medycznej Racji Stanu, kierownik Katedry Zdrowia Publicznego i Środowiskowego WUM.
Szczególną grupę w tym kontekście, w ocenie krajowego konsultanta w dziedzinie psychiatrii, prof. Piotra Gałeckiego, stanowią pacjenci z chorobami neurodegeneracyjnymi. Podkreślił też znaczenie higieny snu w budowaniu dobrostanu zdrowotnego.
W kontekście choroby otępiennej problemem wciąż pozostaje wczesne rozpoznanie, mimo że w koszyku świadczeń gwarantowanych znajduje się już badanie biomarkerów choroby Alzheimera. Istotną kwestią jest też dostęp do leczenia. Pojawiły się nowe terapie, ale nie mają one jeszcze europejskiej rejestracji.
Kolejnym problemem, typowym dla populacji senioralnej są braki w uzębieniu. Gerostomatolodzy podkreślają, że kwestią kluczową jest utrzymanie jak najdłużej naturalnego uzębienia.
– Zachowanie własnych zębów pozwala utrzymać stałą masę ciała. Seniorzy, którzy nie mają własnych zębów, wybierają jedzenie zmiksowane i przetworzone i w efekcie tyją – prof. Magdalena Nowosielska z Samodzielnej Pracowni Gerostomatologii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Na tym przykładzie najlepiej widać, że problem opieki senioralnej jest złożony i dotyka równocześnie wielu gałęzi medycyny. W związku z tym, o poszczególnych problemach i wyzwaniach nie powinno się mówić jako o osobnych tematach. Oznacza to też, że potrzeba na tym polu działań skoordynowanych.
