W spotkaniu udział wziął Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Valeri Vachev, stali członkowie Komisji oraz zaproszeni goście, wśród których obecni byli: Pełnomocnik Ministra Zdrowia ds. reformy w psychiatrii dzieci i młodzieży – prof. dr hab. Małgorzata Janas-Kozik, Paulina Piechna-Więckiewicz - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej, dr Aleksandra Lewandowska – Konsultant krajowa ds. psychiatrii dzieci i młodzieży, Dariusz Poznański - Dyrektor Departamentu Zdrowia Publicznego w Ministerstwie Zdrowia, Damian Marciniak - Dyrektor Departamentu do spraw Zdrowia Psychicznego w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta, Katarzyna Skrętowska-Szyszko - Dyrektor Zespołu Spraw Społecznych oraz Pani Weronika Snoch - Ekspertka z Biura Rzecznika Praw Dziecka i Dominik Kuc – członek Fundacji Growspace.
Sytuację w psychiatrii dzieci i młodzieży oraz zmiany jakie zaszły w tym obszarze od czasu wprowadzenia reformy przedstawiła prof. dr hab. Małgorzata Janas-Kozik – pełnomocnik ministra zdrowia ds. reformy w psychiatrii dzieci i młodzieży. W swoim wystąpieniu nakreśliła zasadnicze założenia, na których opierała się reforma psychiatrii, a do których zaliczyć należy: deinstytucjonalizację, upowszechnienie ścieżki pacjenta w systemie ochrony zdrowia psychicznego, wzrost dostępności do usług ambulatoryjnych i środowiskowych na poziomie powiatów, rozwój świadczeń środowiskowych, polegający na wprowadzeniu obowiązku współpracy ze środowiskiem rodzinnym i szkolnym, tworzenie ogólnokrajowego, systemu zapewniającego wsparcie pacjentom niepełnoletnim doświadczających zaburzeń psychicznych oraz ich rodzinom.
Pełnomocnik zwróciła uwagę, że w wyniku reformy podjęto próbę przebudowy systemu leczenia psychiatrycznego, który przed jej rozpoczęciem opierał w zasadzie wyłącznie na leczeniu szpitalnym, a w wyniku reformy dążono do sytuacji, w której podstawowa opieka dla osób w kryzysie byłaby realizowana przez ośrodki I poziomu referencyjnego. Podkreślone zostało, że w ramach wdrażanej reformy wprowadzono nowe zawody i specjalizacje - terapeuta środowiskowy dzieci i młodzieży, specjalizację z psychoterapii dzieci i młodzieży oraz nowy program specjalizacji w zakresie psychologii klinicznej dzieci i młodzieży.
Pełnomocnik wskazała również obszary, które jej zdaniem, wymagają dalszych zmian, wśród których wymienić należy:
- wprowadzenie koordynacji pomiędzy poziomami referencyjnymi i koordynacji międzysektorowej;
- reformę sposobu finansowania II i III poziomu referencyjnego i przejście na formę hybrydową (ryczałt + fee for service). Obecnie, tylko I poziom referencyjny ma hybrydowy system finasowania. II poziom – opiera się na płatnościach za wykonane usługi (fee for service), a w III poziomie – finasowanie jest za tzw. „osobodzień”;
- zmianę regulacji dot. sprawozdawczości w psychiatrii dzieci i młodzieży. Konieczna jest poprawa technicznej strony rozliczeń, np. uproszczenie sprawozdawczości, gdyż podmioty lecznicze (które często nie są szpitalami) bez doświadczenia nadmiernie koncentrują się na poprawianiu nieprawidłowości;
- modyfikację myślenia specjalistów pracujących w obszarze zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży;
- gruntowną i rzetelną analizę ilościową i jakościową pod kątem spójności modelu zdrowia psychicznego dzieci i rodzin (efekty zdrowotne), modelu organizacyjno-finansowego oraz modelu badawczego (ewaluacja leczenia).
Następnie, dr Aleksandra Lewandowska – konsultant krajowa ds. psychiatrii dzieci i młodzieży – przedstawiła najistotniejsze, z jej perspektywy, problemy, które wymagają szczególnego zainteresowani i są to:
- potrzeba zwiększenia liczby specjalistów. Obecnie psychiatria cieszy się coraz większym zainteresowaniem wśród studentów, ale żeby zainteresowanie to rzeczywiście przełożyło się na zwiększenie liczby specjalistów, konieczne jest zwiększenie liczby lekarzy, których jednocześnie może szkolić jeden kierownik stażu. Powyższe wymaga zmiany przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2023 r. poz. 1516);
- przyznanie psychiatrom prawa do wystawiania recept na darmowe leki dla osób 65+ i osób poniżej 18 roku życia;
- usprawnienie „ścieżki pacjenta”. W kraju funkcjonują już trzy poziomy referencyjne, ale „ścieżka pacjenta” w obszarze psychiatrii dzieci młodzieży, niestety nie działa. Konsultant Krajowa zwróciła uwagę, że nie było żadnej kampanii społecznej, która informowałaby rodziców, ale również i lekarzy, gdzie należy skierować młodego pacjenta.
Zwróciła również uwagę na:
- potrzebę zmiany wyceny świadczeń;
- konieczność współpracy międzyresortowej;
- wprowadzenie, wzorem CZP dla osób dorosłych, odpowiedzialności terytorialnej za młodzież z danego obszaru;
- wprowadzenie, wzorem CZP dla osób dorosłych, punktów zgłoszeniowo-koordynacyjnych.
Następnie głos w dyskusji zabrała Paulina Piechna-Więckiewicz - podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej, która również zwróciła uwagę na potrzebę współpracy międzyresortowej.
Minister odniosła się również do kwestii obecności psychologów w szkołach. Jak wynika z przekazanych przez nią danych, odnotowuje się obecnie wzrost liczby psychologów pracujących w szkołach, ale nadal są duże dysproporcje między poszczególnymi województwami w tym zakresie. Nadal w ok. 25 % szkól nie ma psychologa na etacie.
Kolejna poruszona kwestia dotyczyła pilnej potrzeby poprawy wizerunku psychologa. Niestety, osoby pracujące na etacie psychologa w szkole bardzo często nie cieszą się zaufaniem młodzieży.
Minister zaznaczyła, że resort edukacji podejmie starania, aby „doposażyć” obecnych nauczycieli w kompetencje pozwalające na przeciwdziałanie w sytuacjom kryzysowym oraz podejmie starania w celu zmiany systemu kształcenia nauczycieli, aby w toku ich edukacji ten obszar był uwzględniany.
Głos w dyskusji zabrał również przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia - Dariusz Poznański - dyrektor Departamentu Zdrowia Publicznego. Podkreślił, że psychiatria dzieci i młodzieży jest dziedziną priorytetową dla Ministerstwa Zdrowia i już wkrótce zostanie zasilona kolejnymi środkami finansowymi.
Dyrektor zwrócił uwagę na wzrost w ostatnich latach dostępności świadczeń finansowanych ze środków publicznych.
Podobnie, jak pozostali prelegenci, dostrzega problemy w zakresie dostępności specjalizacji oraz brak współpracy międzyresortowej. Nadto poinformował, że w resorcie zdrowia planowana jest nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Następnie Damian Marciniak - dyrektor Departamentu do spraw Zdrowia Psychicznego w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta przedstawił problemy, z jakimi zgłaszają się do Rzecznika Praw Pacjenta młodzi pacjenci oraz ich opiekunowie prawni, Podkreślił konieczność deinstytucjonalizacji w obszarze zdrowia psychicznego oraz zwrócił uwagę, na brak dostatecznej wiedzy pacjentów o możliwości uzyskania fachowej pomocy w przypadku problemów ze zdrowiem psychicznym. Zwrócił również uwagę, że mnogość podmiotów, które obecnie istnieją - Ośrodki Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej, Poradnie Pedagogiczno-Psychologiczne, psycholodzy w szkołach, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie – powoduje, że w efekcie osoba, która szuka pomocy nie wie gdzie się zwrócić.
Dodatkowo wskazał na konieczność zwiększenia roli profilaktyki w zakresie dbałości o dobrostan - młody człowiek musi wiedzieć, jak dbać o zdrowie psychiczne i gdzie szukać pomocy w przypadku pojawiających się problemów. Zasygnalizował też potrzebę wprowadzenia w szkołach wiedzy o zdrowiu, jako nowego przedmiotu, w ramach którego uczniowie otrzymywaliby kompleksową wiedzę w tym zakresie.
Postulował również potrzebę zmiany przepisów w regulujących dostęp do psychologa.
Perspektywę Rzecznika Praw Dziecka w zakresie ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży przedstawiła również Katarzyna Skrętowska-Szyszko - Dyrektor Zespołu Spraw Społecznych w BRPD. Podkreśliła, tak jak wszyscy prelegenci, konieczność współpracy międzyresortowej. Wskazała na zapaść w systemie pieczy zastępczej, skutkiem której dzieci są umieszczane w szpitalach psychiatrycznych na czas rozstrzygania ich sytuacji opiekuńczej. Zwróciła również uwagę na brak informacji, gdzie można szukać pomocy dla dziecka w kryzysie.
Następnie głos zabrał Dominik Kuc - członek Fundacji Growspace. Zwracał on uwagę na konieczność monitorowania stanu zdrowia młodych ludzi na poziomie szkoły. Wskazał na brak regulacji zawodu psychologa oraz brak zaufania uczniów do psychologów.
Nadto, zwrócił uwagę na kwestię problemów, jakie mogą się pojawić w związku z wprowadzeniem obowiązku szkolnego dla młodzieży ukraińskiej. Obecnie bowiem część tej młodzieży pozostaje poza systemem szkolnym. Zasygnalizował kwestię edukacji cyfrowej, gdyż obecnie szkoła ogranicza się do wprowadzania zakazu używania telefonów w szkołach, a nie uczy jak mądrze korzystać z nowych technologii.
Po wysłuchaniu wystąpień zaproszonych gości rozpoczęła się dyskusja, w toku której, wszyscy zaproszeni Eksperci byli zgodni, że konieczna jest współpraca ponadresortowa. Zwracano uwagę na potrzebę zmiany przepisów w zakresie wystawiania recept na bezpłatne leki psychiatryczne dla osób 65+ oraz poniżej 18 roku życia.
Podkreślano, że to już najwyższy czas, aby zlikwidować dyskryminację psychiatrii.
Postulowano stworzenie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży oraz wprowadzenie programów prozdrowotnych w szkołach i nauki kompetencji oraz brania odpowiedzialności za siebie i swoje zdrowie. Podkreślano, podobnie jak referenci, konieczność potrzeby zmiany finasowania poszczególnych poziomów referencyjnych.
Źródło: RPO
