Jak czytamy w komunikacie RPO "Prezes NFZ zgadza się z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, że obecnie obowiązujące przepisy wymagają interwencji. Zwrócił się w tej sprawie do ministra zdrowia."
W październiku 2015 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy pozwalające lekarzowi skorzystać z klauzuli sumienia i odmówić wykonania świadczenia zdrowotnego finansowanego ze środków publicznych tylko pod warunkiem, że wskaże pacjentowi, kto mu może pomóc, są niezgodne z konstytucją.
Zdaniem Trybunału to nie na lekarzu, a na państwie, ciąży w takiej sytuacji obowiązek poinformowania pacjenta o realnej możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego.
Obecnie w polskim prawie nie ma więc przepisów regulujących sytuację, w której pacjent ma prawo do świadczenia, ale lekarz go odmawia powołując się na klauzulę sumienia. Nie wiadomo więc, jak pacjent ma się dowiedzieć się, kto może mu pomóc.
Rzecznik prasowy Ministerstwa Zdrowia Milena Kruszewska poinformowała nas, że w wyniku ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego na ustawodawcę nie został nałożony obowiązek opracowania nowych rozwiązań legislacyjnych. Ogłoszenie wyroku skutkowało uchyleniem przepisów uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczne z Konstytucją RP. - Nie doprowadziło to jednak do powstania luki prawnej i pacjenci w Polsce mają dalej dostęp do świadczeń zdrowotnych, co jest określone zarówno w Konstytucji RP, jak i w przepisach ustawowych i aktach wykonawczych do nich - podkreśla Kruszewska. Co do zasady prawa pacjenta, w tym prawo pacjenta do informacji o swoim stanie zdrowia lub prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, są uregulowane w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2016 r. poz. 186). Prawom pacjenta określonym w tej ustawie odpowiadają obowiązki osób wykonujących zawód medyczny, w tym także lekarzy. W zakresie tzw. klauzuli sumienia właściwe są ww. przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Przypomnijmy:
Po blisko 12. godzinach rozprawy Trybunał Konstytucyjny zgodził się z Naczelną Radą Lekarską, że obowiązek wskazania przez lekarza powołującego się na klauzulę sumienia realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym jest niezgodny z Konstytucją RP dlatego, że w sposób nieproporcjonalny narusza wolność sumienia lekarza. Trybunał dodał, że naruszeniem wolności sumienia lekarza jest nałożenie na niego obowiązku udzielenia realnej pomocy w uzyskaniu tego świadczenia u innego lekarza. Ponadto Trybunał uznał, że lekarz nie ma dostatecznych podstaw do pozyskiwania informacji, którzy inni lekarze będą gotowi wykonać dane świadczenie, co więcej Trybunał uzasadnił, że pozyskanie takich danych mogłoby nawet odbywać się z naruszeniem prawa.
Trybunał podzielił zdanie Naczelnej Rady Lekarskiej, że niezgodne z Konstytucją jest ograniczenie możliwości powołania się przez lekarza na klauzulę sumienia „w innych przypadkach niecierpiących zwłoki" uznając, że zapis ten jest niezgodny z zasadą prawidłowej legislacji. Istotne jest również to, że Trybunał wyraźnie wskazał, że przy analizie zaskarżonego przez Naczelną Radę Lekarską przepisu nie potrafi zidentyfikować innego konkurencyjnego dobra, z racji którego ustawodawca ograniczył lekarzom wolność sumienia.
W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że postępowanie zgodnie z sumieniem jest obowiązkiem lekarza. Trybunał Konstytucyjny przywołał w uzasadnieniu zapisy Kodeksu Etyki Lekarskiej, które nakazują lekarzowi działać zgodnie ze swoim sumieniem, wzmacniając to dodatkowo ważnym stwierdzeniem, że zapisy Kodeksu Etyki Lekarskiej są, na mocy art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, elementem porządku prawnego, który lekarze powinni stosować.
Trybunał nie podzielił natomiast zdania Naczelnej Rady Lekarskiej, że niezgodny z Konstytucją jest nałożony na lekarza wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego o odmowie wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem. Trybunał stwierdził, że lekarz ma obowiązek powiadamiania pracodawcy o woli powstrzymania się od określonych świadczeń w sposób jawny. Za zgodny z Konstytucją Trybunał uznał także obowiązek odnotowania i uzasadnienia korzystania z klauzuli sumienia w dokumentacji medycznej.
W ustnych motywach uzasadnienia wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto, że ani Ministerstwo Zdrowia ani Narodowy Fundusz Zdrowia nie powinny narzucać podmiotowi leczniczemu obowiązku wykonywania świadczeń „drażliwych" jeżeli nie dysponuje on kadrą gotową do ich wykonywania.
Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich/NIL
