Odpowiedzialność za błąd medyczny wynika z różnych przepisów prawa. W niniejszym artykule zostanie omówiona odpowiedzialność cywilna za wywołanie szkody będącej następstwem błędu medycznego.
Odpowiedzialność za błąd w sztuce lekarskiej, to odpowiedzialność majątkowa, która ma na celu wyrównanie uszczerbku doznanego przez pacjenta w jego dobrach chronionych prawem wskutek błędu lekarskiego, który jest wynikiem postępowania sprzecznego z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy medycznej. Sąd Najwyższy (sygn. akt IV CR 39/54)[1] zdefiniował błąd medyczny jako „czynność lub zaniechanie lekarza, w zakresie diagnozy i terapii, niezgodne z nauką medyczną w zakresie dla lekarza dostępnym".
Odpowiedzialność lekarza kształtuje się inaczej, w zależności od tego, czy prowadzi on indywidualną praktykę lekarską, czy jest zatrudniony na umowę o pracę, a także, czy szkoda została wyrządzona pacjentowi umyślnie. Zanim jednak zostanie omówiony zakres odpowiedzialności, w pierwszej kolejności należy wykazać, kiedy lekarz ponosi odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną z tytułu błędu medycznego.
W kodeksie cywilnym wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności – kontraktową i deliktową.
Odpowiedzialność kontraktowa zachodzi wtedy, gdy między lekarzem a pacjentem istniała umowa (np. w przypadku prowadzenia prywatnej praktyki lekarskiej), a szkoda wynikła z niewykonania lub nienależytego wykonania tej umowy. Przez „zawarcie umowy” między zakładem opieki zdrowotnej (lekarzem, pielęgniarką) a pacjentem należy rozumieć umowę o właściwe wykonanie świadczeń zdrowotnych. Umowa taka jest najczęściej zawierana w sposób dorozumiany, tzn. wystarczy sam fakt przyjścia pacjenta do zakładu opieki zdrowotnej. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że umowa o świadczenie usług lekarskich jest umową starannego działania, a nie rezultatu. Zatem lekarz nie odpowiada za osiągnięcie rezultatu, lecz za niedochowanie należytej staranności, np. niezachowanie niezbędnych procedur podczas wykonywania czynności medycznych.
Z kolei z odpowiedzialnością deliktową mamy do czynienia wskutek wyrządzenia czynu niedozwolonego. Czynem niedozwolonym jest każde działanie albo zdarzenie powodujące szkodę wyrządzoną innej osobie lub w mieniu tej osoby. Skutkiem czynu niedozwolonego jest powstanie roszczenia o odszkodowanie skierowanego przez pacjenta przeciwko lekarzowi. Na podstawie tego zobowiązania można dochodzić naprawienia szkody od lekarza. Odpowiedzialność deliktowa jest oparta na zasadzie winy, a ciężar jej udowodnienia spoczywa na pacjencie. W tym celu należy wykazać, iż: powstała szkoda w postaci uszczerbku na zdrowiu będąca wynikiem czynu niedozwolonego oraz że pomiędzy szkodą a czynem niedozwolonym istnieje związek przyczynowy. Natomiast lekarz, chcąc odeprzeć skierowane przeciwko niemu zarzuty powinien udowodnić, iż nie popełnił czynu niedozwolonego, bądź nie powstał on z jego winy.
Zakres odpowiedzialności lekarza
Na zakres odpowiedzialności lekarza z tytułu błędu medycznego ma wpływ forma jego zatrudnienia.
Lekarza zatrudnionego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej nie łączy z pacjentem żaden stosunek umowny. W razie wyrządzenia pacjentowi szkody, na skutek wadliwego leczenia lub innych zaniedbań, odpowiedzialność cywilną wobec pacjenta ponosi wyłącznie zakład opieki zdrowotnej (pracodawca) z prawem regresu do lekarza. Roszczenie regresowe polega na tym, że podmiot, który zaspokoił roszczenie innej osoby, może domagać się zwrotu spełnionego świadczenia od innego podmiotu. Warunkiem jest, aby podmiot, który spełnił świadczenie był zobowiązany do jego spełnienia na podstawie określonej umowy lub przepisów prawa.
Zgodnie z kodeksem pracy, w przypadku winy nieumyślnej, regres ograniczony jest do trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika - lekarza. Gdyby jednak lekarz wyrządził szkodę pacjentowi umyślnie, wówczas regres jest pełny, tzn., że lekarz będzie musiał pokryć szkodę w całości. Natomiast w sytuacji, gdy lekarz jest zatrudniony przed podmiot leczniczy na podstawie umowy cywilnoprawnej, odpowiedzialność jest solidarna. Pacjent może żądać spełnienia świadczenia w całości lub w części od podmiotu leczniczego i lekarza łącznie albo od każdego z osobna. Wypłata odszkodowania przez jeden podmiot zwalnia drugiego zobowiązanego. Jednak ten zobowiązany, który wypłacił odszkodowanie ma roszczenie regresowe względem drugiego.
Również niepubliczny szpital na podstawie art. 430 k.c. może ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez lekarza prowadzącego indywidualną praktykę lekarską, która powstała przy wykonywaniu czynności na podstawie łączącej ich umowy o świadczenie usług medycznych. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (sygn. akt: IV CSK 308/10)[2]: „niezależność zawodowa lekarza w zakresie sztuki medycznej nie sprzeciwia się stwierdzeniu stosunku podporządkowania w rozumieniu art. 430 k.c.”
W sytuacji, gdy lekarz prowadzi prywatną praktykę lekarską za szkodę wyrządzoną pacjentowi odpowiada sam całym swoim majątkiem.
Co z ubezpieczeniem?
W myśl Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. 2011 Nr 293 poz. 1729), umowa ubezpieczenia powinna obejmować ubezpieczenie OC za szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych. Ponadto, Rozporządzenie wskazuje, iż obowiązkowe ubezpieczenie OC obejmuje szkody powstałe w wyniku zabiegów chirurgii plastycznej lub zabiegów kosmetycznych, jeżeli zabiegi te były wykonywane w przypadkach będących następstwem wady wrodzonej, urazu, choroby lub następstwem jej leczenia. Obowiązek ubezpieczenia powstaje najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania działalności leczniczej.
Oprócz obowiązkowego ubezpieczenia OC, zaleca się, aby lekarze posiadali także dobrowolne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, które jest ustalane indywidualnie do potrzeb danego lekarza. W szczególności, zależy od specjalizacji i rodzaju wykonywanych czynności medycznych. Należy pamiętać, aby przed podpisaniem umowy dokładnie opisać wykonywane czynności, gdyż czynności niewskazanych ubezpieczenie nie obejmie. Skutkować to będzie tym, że w przypadku zaistnienia szkody, lekarz będzie musiał wypłacić odszkodowanie z własnych środków.
Należy również pamiętać, że ubezpieczyciel nie odpowiada, gdy szkoda powstanie z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
