Czym jest terapia spersonalizowana? Czy pacjenci mają dostęp do najnowszych terapii? Jaki typ nowotworu jest leczony najskuteczniej? O tym z Gościem Medexpress.pl prof. Jakubem Gołąbem, kierownikiem Zakładu Immunologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, rozmawia Iwona Schymalla.
Witam Panie Profesorze.
Dzień dobry.
Dziękuję, że przyjął Pan nasze zaproszenie. Chciałabym porozmawiać o tych najnowszych poszukiwaniach nowych metod leczenia nowotworów. W jakim kierunku dziś idą te badania?
Badania idą w kierunku coraz większej personalizacji leczenia. Co to takiego jest ta personalizacja? To jest nowe słowo, aczkolwiek to jest kierunek w medycynie, w tym w onkologii, który dominował od zawsze. Zawsze staraliśmy się opracowywać takie metody leczenia, rozpoznania choroby, żeby była ona skrojona na konkretnego chorego. Oczywiście dawniej było bardzo mało narzędzi, które mogliśmy wykorzystać w tym kierunku, tych narzędzi w tej chwili pojawia się coraz więcej, i teraz częściej możemy konkretniej mówić o tym, że w niedalekiej przyszłości będziemy planowali takie leczenie chorego, żeby było ono dostosowane do jego indywidualnych potrzeb, uwarunkowań, tego, jaki ten człowiek jest.
Jaka to jest perspektywa czasowa?
Nie da się tego przewidzieć, ale pewne terapie tego typu już są stosowane. To już jest coś, co działa, ale jest dalej dynamicznie rozwijane.
Powiedział Pan Profesor o pewnych narzędziach, jakimi dysponujemy, jakie to są narzędzia?
To są różne metody diagnostyczne, to są na przykład określone testy, dzięki którym możemy rozpoznać chorobę nowotworową i stwierdzić, że komórki nowotworowe charakteryzują się pewnymi cechami, maja np. na swojej powierzchni określone cząsteczki. Takim kierunkiem, który obejmuje wykorzystanie zarówno rozpoznania choroby i jej leczenia to się określa jako teranostyka od połączenia słów terapia i diagnostyka. Mamy już kilka takich przykładów – jednym jest zastosowanie przeciwciał monoklonalnych przeciwko cząsteczce HER2 na powierzchni komórek raka piersi – są takie przeciwciała już zarejestrowane, z jednej strony rozpoznają cząsteczkę na powierzchni komórek nowotworowych, czyli kiedy robimy badania diagnostyczne, pobierany jest wycinek guza od chorej, stosujemy te przeciwciała, żeby sprawdzić, czy one się wiążą z nowotworem. Jeżeli się wiążą, to potem praktycznie te same przeciwciała w troszkę innej postaci podajemy choremu lub chorej, żeby ją uleczyć z tego nowotworu. I to jest skuteczna terapia. Podobnie jest z terapią fotodynamiczną, którą ja między innymi zajmuję się w laboratorium, to jest terapia, która polega na tym, że choremu podajemy najpierw związki światłoczułe. Co to oznacza? Oznacza, że są one nieaktywne biologicznie, ale jeżeli je naświetlimy, zaktywujemy światłem np. laserowym, one inicjują taką bardzo dynamiczna reakcję prowadzącą do zniszczenia komórek nowotworowych. Związki światłoczułe okazuje się, że same świetnie się gromadzą w komórkach nowotworowych, w związku z tym można je uwidocznić u chorego – podajemy związek, on się lepiej gromadzi w komórkach zmienionych, stransformowanych nowotworowo niż w prawidłowych, i widzimy, gdzie ten nowotwór jest zlokalizowany, a potem światłem laserowym naświetlamy właśnie te zmiany, które widzimy i selektywnie niszczymy guz.
Te metody powodują, że leczenie jest skuteczne, czy to znaczy, że można wyleczyć nowotwór, ale także to leczenie jest szybsze i jednocześnie mniej inwazyjne niż dotychczasowe metody?
Taki jest cel rozwoju nauki w tym kierunku, i takie efekty już obserwujemy. Jesteśmy jeszcze daleko od tego, żeby powiedzieć, że już mamy opracowane metody leczenia wszystkich nowotworów, tak nie jest i długa droga, żebyśmy osiągnęli taki cel, niemniej niektóre nowotwory już są bardzo skutecznie leczone – coś, co jeszcze kilkanaście, kilkadziesiąt lat temu było nie do pomyślenia.
Jaki typ nowotworów jest obecnie najbardziej skutecznie leczony?
Największe sukcesy odnosimy w leczeniu różnego rodzaju białaczek, poczynając od wprowadzenia chemioterapii. Bardzo dawno temu, w latach 40., kiedy w ogóle pojawiły się pierwsze leki, które można było zastosować do leczenia nowotworów, skuteczność chemioterapii była zwiększana z roku na rok, i niektóre z tych nowotworów są wyleczalne przy użyciu takiej terapii tradycyjnej, chemioterapii bardzo toksycznej, bardzo szkodliwej dla organizmu, i efekty tej toksyczności ujawniają się czasami nawet kilkadziesiąt lat później w postaci innych nowotworów. W niektórych typach nowotworów białaczek mamy już nowoczesne celowane leki, które blokują tylko określone białka, enzymy znajdujące się w komórkach nowotworowych, niewystępujące na przykład w komórkach prawidłowych. Tu mam na myśli przewlekłą białaczkę szpikową u osób dorosłych, gdzie zarejestrowano już kilkanaście lat temu pierwsze celowane leki i to właściwie spowodowało, że mamy przełom w leczeniu tej choroby.
Mówił Pan o badaniach, o tym, że potrzebny jest czas, potrzebne są też nakłady finansowe. Ale jak jest z dostępnością do tych nowoczesnych metod leczenia z perspektywy pacjenta?
To są już dostępne metody, problem jest rzeczywiście poważny, bowiem są to terapie bardzo drogie, nawet kilkadziesiąt tysięcy dolarów na jednego chorego. Wiadomo, że w takiej sytuacji na tak skuteczne leczenie stać tylko najbogatsze państwa, a w tych biedniejszych to jest zawsze dylemat, czy leczyć skutecznie, ale bardzo drogo mniej chorych, czy może zastosować tańsze leczenie, mniej skuteczne, ale objąć nim większą grupę chorych. Z takimi problemami spotykają się onkolodzy w Polsce.
Jaka drogę najczęściej wybierają?
Ja nie jestem praktykiem onkologiem i nie wiem, jak to odbywa się w praktyce. Wiem, że takie problemy są, ale nie potrafię odpowiedzieć, co częściej jest wybierane. Najchętniej wszyscy by wybierali drogę skutecznego leczenia.
Bardzo dziękuję Panie Profesorze za rozmowę.
