Krew potrzebna jest przez cały rok, ale zapotrzebowanie na nią znacząco rośnie w czasie wakacji. Wprawdzie banki krwi zabezpieczają odpowiednią ilość potrzebną do ratowania życia, ale już nie zawsze wystarcza jej na planowe operacje. Latem rośnie liczba wypadków komunikacyjnych, a jednocześnie spada liczba dawców. Przerwy w szkołach i sezon urlopowy znacznie ograniczają możliwości uzupełniania zapasów. By utrzymać stabilną sytuację w bankach krwi, ważna jest całoroczna mobilizacja. Warto wiedzieć, że przy niektórych operacjach, zwłaszcza tych ratujących życie, zużywa się kilka litrów krwi, a jednorazowo można pobrać od dawcy jedynie 450 ml krwi pełnej. Ta dysproporcja powoduje, że tak trudno utrzymać zapasy na odpowiednim poziomie. Każdy z nas powinien mieć na uwadze to, że sam może kiedyś potrzebować transfuzji i z tego powodu choć raz w życiu zostać dawcą.
KREW TO LEK
Dlaczego bez krwi życie przestaje być możliwe? Dlatego, że to najważniejszy płyn ustrojowy, który rozprowadza tlen i substancje odżywcze do wszystkich komórek organizmu. To tkanka łączna – jedyna w stanie płynnym. Składa się z płynu zwanego osoczem w którym zawieszone są ciałka krwi, do których zaliczamy krwinki czerwone – erytrocyty, krwinki białe – leukocyty, i płytki krwi – trombocyty. Głównym składnikiem osocza jest woda z rozpuszczonymi w niej białkami, tłuszczami, hormonami, glukozą, składnikami biochemicznymi, solami mineralnymi oraz przeciwciałami i dwutlenkiem węgla. Bezpieczna transfuzja krwi polega na właściwym oznaczeniu grupy dawcy i biorcy. W 1901 roku austriacki uczony Karl Landsteiner wyodrębnił podstawowe antygeny grupowe krwi A i B. W wyniku różnych kombinacji tych antygenów rozróżniamy cztery podstawowe grupy krwi: A,B, AB i O. To kluczowe odkrycie pozwala prowadzić bezpieczne transfuzje. Podanie krwi niezgodnej z grupą krwi biorcy prowadzi do poważnych komplikacji i może skończyć się śmiercią.
KTO MOŻE ZOSTAĆ DAWCĄ
Zarówno krew, jak i pochodne preparaty są niezbędne nie tylko w operacjach ratujących życie, ale także m.in. w chirurgii, w leczeniu chorób szpiku, w leczeniu zaburzeń odporności. Krew może oddać każdy dorosły zdrowy człowiek między 18. a 65. rokiem życia, ważący ponad 50 kilogramów. Mężczyźni nie częściej niż sześć razy w roku, a kobiety cztery. Między pobraniami powinna nastąpić co najmniej dwumiesięczna przerwa. Taki harmonogram dotyczy pobrań tzw. krwi pełnej. Osocze można oddawać częściej, wręcz co dwa tygodnie. Przed oddaniem krwi potencjalny dawca musi wypełnić ankietę dotyczącą stanu zdrowia, stylu życia i poddany jest podstawowym badaniom lekarskim. Odpowiedzi na wszystkie pytania powinny być, z oczywistych względów szczere. Przed pobraniem krwi wykonywana jest także morfologia, pomiar ciśnienia tętniczego i gorączki. Lekarz bada serce, stan skóry, ocenia trzeźwość kandydata. Ocenia także jego stan psychiczny. Po pomyślnym zakwalifikowaniu dawca może wycofać swoją zgodę na pobranie krwi w dowolnym momencie.
KTO NIE MOŻE ZOSTAĆ DAWCĄ
Zdarza się, że mimo dobrej woli nie każdy może zostać krwiodawcą. Istnieją czynniki, które uniemożliwiają pobieranie krwi: czasowe lub stałe. Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo biorcy, czasem kandydat na dawcę zostaje zdyskwalifikowany. Mimo skutecznych testów wykrywających wirusy wciąż istnieje ryzyko, że na początkowym etapie zakażenia będzie on niewykrywalny. Dlatego w niektórych przypadkach możliwość pobrania krwi zostaje odsunięta w czasie do całkowitego wyjaśnienia stanu zdrowia dawcy. Czasowo krwi nie można oddawać po przebyciu chorób zakaźnych, po szczepieniach ochronnych, po przeszczepach i zabiegach chirurgicznych. A nawet po zabiegach akupunktury czy tuż po zrobieniu tatuażu. Również gastroskopia, kolonoskopia i artroskopia są czasowym przeciwwskazaniem. Przyjmując niektóre leki, w trakcie przeziębienia albo miesiączki nie należy oddawać krwi. Powrót z wakacji w niektórych krajach tropikalnych wymaga także 6-miesięcznej karencji albo nawet rocznej, jeśli chodzi o kraje, w których panuje malaria. Na stałe z bycia dawcą eliminuje żółtaczka zakaźna, wirus HIV, łuszczyca, astma, nowotwory złośliwe. Wady serca i niewydolność krążenia. Lista ograniczeń jest znacznie dłuższa. O kwalifikacjach do pobrania krwi zawsze decyduje obecny na miejscu lekarz. Należy jawnie przyznać się do swoich przypadłości, przyjmowanych leków, stylu życia i zachowań seksualnych. Po prostu trzeba podejść do sprawy z pełną odpowiedzialnością.
JAK ODDAĆ KREW
Dzień przed oddaniem krwi należy wypić więcej płynów. Dobrze się wyspać. Rano można zjeść lekkie śniadanie. Palacze powinni ograniczyć liczbę papierosów. Nie należy też pić alkoholu i zażywać substancji zmieniających nastrój. Warto sprawdzić, w jakich godzinach czynne jest centrum krwiodawstwa lub kiedy w najbliższej okolicy pojawi się mobilny autobus. Koniecznie trzeba mieć przy sobie ważny dokument ze zdjęciem (dowód, paszport, prawo jazdy). Tylko to upoważnia do wpisania danych do systemu donacji, który wygeneruje kod kreskowy potrzebny do oznaczenia wszystkich próbek i pojemników z krwią. Następnie należy wypełnić kwestionariusz, zgodnie z prawdą o przebytych chorobach, lekach i odbytych podróżach. Kolejny krok to proste badania poziomu hemoglobiny i morfologia, które wykonuje pielęgniarka. Następnie lekarz po otrzymaniu wyników przeprowadza wywiad i decyduje czy dana osoba może oddać krew. Pobieranie krwi odbywa się przy użyciu jednorazowego sprzętu. Nie ma więc ryzyka zakażenia. Można pobierać ją z dowolnej ręki. Podczas zabiegu siedzi się wygodnie w specjalnym fotelu, a cały proces oddawania krwi pełnej trwa 10 minut. Jednorazowo to 450 ml. Oddawanie osocza i innych jej składników trwa 30 do 90 minut ze względu na konieczność zastosowania innej techniki. Po oddaniu krwi należy chwilę odpocząć. W rejestracji na każdego pacjenta czeka bon na posiłek regeneracyjny. Na ogół to 8 tabliczek czekolady, to pozwala uzupełnić w szybkim tempie ubytki energetyczne. Po pobraniu krwi należy stosować się do prostych zaleceń, ucisnąć miejsce wkłucia i nie obciążać nadmiernie ręki oraz stosować dietę bogatszą w węglowodany. Czas, który należy wygospodarować w ciągu dnia na całą operację to jedna godzina.
PRZYWILEJE I UPRAWNIENIA
Każdemu, kto został zarejestrowany w jednostce organizacyjnej publicznej służby krwi, przysługuje tytuł „Honorowy Dawca Krwi”. Natomiast tytuł „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi” przysługuje kobietom, które oddały 5 litrów krwi i mężczyznom po oddaniu 6 litrów krwi pełnej lub innych jej składników. Ponadto pracodawca w niektórych przypadkach może przyznać pracownikowi dzień wolny lub kilkanaście godzin odpoczynku. Między innymi kierowcy, piloci, maszyniści, górnicy, nurkowie, pracujący na wysokości, operatorzy dźwigów powinni powstrzymać się od wykonywania obowiązków po pobraniu krwi przez 12 godzin. Uczniom przysługuje zwolnienie od nauki na czas potrzebny do oddania krwi. W przypadku, gdy konieczny jest dojazd do stacji krwiodawstwa autobusem, pociągiem albo własnym samochodem zwracane są koszty transportu. Z tytułu darowizn przekazanych na cele krwiodawstwa można skorzystać z ulgi podatkowej, jej wysokość zależy od udokumentowanej ilości oddanej krwi. Do tego każdy krwiodawca otrzymuje bezpłatnie wyniki badań krwi: morfologii, grupy krwi i badań wirusologicznych.
KILKA CIEKAWOSTEK
- Oddawanie krwi jest naprawdę proste. Nie boli i nie wpływa na stan zdrowia. Mity o tym, że uzależnia, powoduje zwiększenie ilości krwi, że można się zarazić chorobami oraz że daje się na tym zarobić są nieprawdziwe.
- To jest dobrowolny wybór, do którego nikogo nie można zmusić. Oddawanie krwi to ratowanie życia, nie da się tego przeliczyć na pieniądze. Zdeklarowani krwiodawcy zapewniają, że ten gest przynosi ogromną satysfakcję.
- W Polsce wykonuje się mniej więcej 1 milion 700 tysięcy transfuzji krwi rocznie.
- Krew można oddać w Regionalnych Centrach Krwiodawstawa i Krwiolecznictwa albo w mobilnych centrach na terenie całego kraju. Adres, godziny otwarcia, można sprawdzić w Internecie na www.rckik.pl.
- Hormonalna antykoncepcja oraz hormonalna terapia zastępcza nie stanowią przeciwwskazania do oddania krwi.
- Najbardziej pożądaną grupą krwi jest krew z czynnikiem Rh-. Ma ją w Polsce niecałe 20 procent populacji.
Źródło: „Smak Zdrowia” II-III/2019 (czasopismo dostępne w wybranych aptekach i placówkach medycznych)
