Déjà vu nie daje spokoju naukowcom

Zjawisko to jednak nie daje spokoju naukowcom, którzy od wieków próbują zgłębić, na czym polega i co jest jego źródłem. Emocje wzbudzało od czasów najdawniejszych – św. Augustyn twierdził, że związane jest z działaniem złych duchów.

Ilu uczonych, tyle teorii

Po raz pierwszy terminu użył w 1876 roku Émile Boirac, francuski filozof i medium na łamach czasopisma „Revue Philosophique”. Zjawisko déjà vu omawiano też kilka lat później podczas spotkania Towarzystwa Medyczno-Psychologicznego w Paryżu w 1896 roku. Francuski psychiatra dr Arnaud szukał wyjaśnienia w telepatii, a niemal 100 lat później dr Chari (1964) sugerował, że wrażenie familiarności charakterystyczne dla doświadczenia déjà vu pochodzi z pamięci poprzedniego życia. Z kolei Maurice Maeterlinck, belgijski dramaturg, odwoływał się do pamięci doświadczeń prenatalnych, a G.E. Berrios z University of Cambrige w książce „Memory Disorders in Psychiatric Practice” (1995 r.) dodatkowo odróżniał rzeczywisty fakt poprzedniego życia od wrażenia poprzedniego życia i rozważał, czy doświadczenie déjà vu dotyczy tego pierwszego czy drugiego. Artur Landbroke Wigan (w 1844 r.) wprowadził ideę „podwójnego mózgu” i twierdził, że w czasie, gdy jeden mózg funkcjonuje, drugi znajduje się w stanie uśpienia, ale odbiera informacje. Déjà vu pojawiałoby się w tym wypadku, gdy mózg powraca ze stanu uśpienia do normalnego działania i porównywało aktualną percepcję z tą nabytą we śnie.

Popularne mity

Zjawisko déjà vu związane jest z reinkarnacją – to jedno z najczęściej spotykanych w literaturze parapsychologicznej wyjaśnień tego zjawiska. Takiego zdania był na przykład Arystoteles, który już 350 lat p.n.e. twierdził, iż genezę tego typu stanów należy powiązać z „uprzednim istnieniem”. Podobne twierdzenie znajdziemy też w filozofii hinduizmu. Również obecnie spotkać można wyjaśnienia zjawiska déjà vu odwołujące się do reinkarnacji. Są one jednak uważane za nieracjonalne.

Istotną rolę w powstawaniu déjà vu pełnią sny i marzenia senne – istnieją teorie sugerujące związek pomiędzy déjà vu a snem i marzeniami sennymi, jednak nie został on w pełni potwierdzony.

Według tych idei zjawisko powstaje w wyniku przypadkowego związku lub podobieństwa nieświadomych treści marzeń sennych z codziennymi sytuacjami. Istnieją dwa sposoby tłumaczenia. Zgodnie z pierwszym, déjà vu i marzenia senne są zupełnie niezależne. Drugi zakłada, iż zarówno déjà vu, jak i marzenia senne są częścią jednego i tego samego zjawiska. Zauważono, że marzenia senne poprzez dokładne odniesienie do danej sytuacji wywołują u osoby, która przypomina sobie ich treść, dokładne i bardzo realistyczne przeżywanie danej sytuacji.

Déjà vu występuje stosunkowo rzadko, częstotliwość występowania w populacji waha się w granicach od 30 do 96 proc. To, jaki uzyskuje się wynik, zależy od badanej grupy osób oraz przyjętej w badaniu definicji tego zjawiska. Jednak na podstawie otrzymanych wyników można z całą pewnością stwierdzić, iż pojawia się ono dosyć często.

Déjà vu ma podłoże wyłącznie patologiczne – z pewnością występuje częściej u osób z organicznymi uszkodzeniami mózgu, do których zaliczyć należy przede wszystkim padaczkę płata skroniowego. Występuje również u pacjentów z niektórymi zaburzeniami psychicznymi: schizofrenią, zaburzeniami nastroju lub osobowości, nadmiernym lękiem, demencją, depresją oraz nerwicą. Ale do pojawienia się déjà vu przyczynia się także zmęczenie psychiczne, przemęczenie fizyczne, stosowanie używek, a nawet stres. Należy więc podkreślić, iż déjà vu występuje bardzo często u ludzi zupełnie zdrowych.

Jak jest naprawdę

Jak więc widać, spekulacji i domniemań na temat déjà vu było i jest bardzo wiele, bowiem niełatwo zbadać coś, co dzieje się w ludzkim mózgu w tak krótkim czasie i występuje nieregularnie, do tego z zaskoczenia. Barierę ulotności zjawiska przełamał w 2016 r. zespół brytyjskich naukowców, któremu przewodził doktor Akira O’Connor – psycholog i neurolog – wywołując déjà vu u badanych w laboratorium pacjentów. Metoda okazała się bardzo prosta. Każdy z badanych słyszał listę powiązanych ze sobą słów, ale nie zawierała ona jednego – kluczowego dla powiązania reszty – wyrazu. Pacjent słyszał na przykład słowa: „poduszka, łóżko, noc, leżeć”, ale nie słyszał słowa kluczowego – „sen”. Sekwencje powtarzano wielokrotnie, a następnie pytano pacjentów o wszystkie usłyszane słowa. Wykazywali oni tendencję do podawania nawet tych, których wcale nie usłyszeli. Kolejnym etapem było zatem pytanie badanych o to, czy usłyszeli jakiekolwiek słowo na literę „s”. Zgodnie ze stanem faktycznym członkowie grupy odpowiadali, że takie słowo nie pojawiło się w sekwencji. Wtedy zespół badawczy przechodził do pytania o to, czy badani usłyszeli słowo „sen”. Uczestnicy badania wiedzieli już, że nie mogli go słyszeć, a jednak wydawało im się ono bardzo znajome. Właśnie w tym momencie doznawali uczucia déjà vu.

Déjà vu to zdrowy objaw

Zdaniem innych naukowców, cytowanych przez magazyn „New Scientist”, wyniki badań sugerują, że déjà vu może być jakimś sposobem rozwiązywania przez mózg konfliktów zachodzących w pamięci. Jeśli badania się potwierdzą, déjà vu będzie dla nas już tylko znakiem, że nasza pamięć działa sprawnie i że w przyszłości mniej będziemy zapominać czy mieszać wspomnienia. W magazynie podkreślają, że teoria ta jest zgodna z tym, co wiemy o utracie pamięci wraz z wiekiem, bowiem déjà vu zdarza się częściej młodym ludziom i zanika wraz z procesem starzenia. Naukowcy nie chcą jednak oceniać, czy np. brak odczuwania déjà vu jest sygnałem pozytywnym, świadczącym o bezbłędnej pamięci, czy negatywnym – informującym o niesprawnym systemie sprawdzania pamięci.

No, chyba że rzeczywiście żyjemy w „Matriksie”, wówczas déjà vu może nas zaniepokoić, bo, jak zapewne pamiętają fani filmu, zjawisko to oznaczało, że maszyny zmieniają coś w zaprojektowanym przez siebie świecie.